Praktycznie w każdej społeczności czy kulturze funkcjonuje system karania jej członków za popełnione przez nich winy. Istnieją co prawda różne definicje kary i winy, jednak wspólne jest uznawanie, że na konkretne występki powinno się w określony sposób reagować. Kara może być bezpośrednia, wymierzona od razu, ale może ona także być groźbą realizowaną w nieokreślonej przyszłości, jak ma to miejsce w przypadku religii i wiary, że po śmierci człowiek rozliczany jest ze swych uczynków. Przykładem dzieł, w których dochodzi do tego typu rozliczeń jest druga część dramatu “Dziady” autorstwa Adama Mickiewicza czy powstały wcześniej utwór pod tytułem “Makbet” pióra Williama Szekspira.
W drugiej części “Dziadów” problematyka winy oraz kary za nią skupia się na postaci trzech duchów. Wracają one na ziemię, by wziąć udział w obrzędzie, dzięki któremu mają szansę na zamknięcie swoich spraw, a tym samym mogą zostać zbawione. Mickiewicz podzielił ich winy na trzy kategorie – grzechów lekkich, średnich oraz ciężkich. W zależności od powagi popełnionego przewinienia zmienia się także wymiar kary, jaka oczekuje dusze zmarłych.
Grzechy lekkie są w “Dziadach” reprezentowane przez dwójkę dzieci, które tak szybko odeszły z tego świata, że nie zaznały żadnego bólu czy cierpienia. W wyniku tego nie przeżyły swojego życia właściwie i nie poznały pełni człowieczeństwa, nie mogą więc dostąpić zbawienia. Ich winę można zmazać, częstując je ziarnem gorczycy. Średnie grzechy z kolei obrazuje historia młodej pasterki, która igrała sobie z okolicznymi chłopcami i zmarła, nie zaznawszy prawdziwej miłości. W ten sposób ona również nie przeżyła swojego życia właściwie i musiała zaznać ludzkiej miłości i zaangażowania, by móc w spokoju odejść z tego świata.
Ostatnią kategorię – ciężkich, niewybaczalnych grzechów – reprezentuje możny pan, który nie szanował swoich poddanych i sprawiał, że żyli oni w okrutnych warunkach. Wspomniana jest tu także historia tego, jak ze swojego dworu wypędził umierającą matkę z dziećmi. Możny pan nie ma możliwości odkupienia, może jedynie do końca świata cierpieć męki, które z jego powodu stały się udziałem niewinnych poddanych. Mickiewicz przedstawia więc tu system, w którym nie każdy grzech zasługuje na odpuszczenie – czasami jedynym rozwiązaniem jest kara za popełnione winy.
W “Dziadach” ukazany został także dość prosty system wartości, który ocenia każde przewinienie indywidualnie i dopasowuje do niego odpowiednią karę. Jest to w opinii lokalnej społeczności sprawiedliwy system. Wiara w sprawiedliwą karę za każdą winę jest także charakterystycznym elementem ludowej moralności. Strach przed konsekwencjami złych czynów miał powstrzymywać ludzi przed ich popełnianiem. Nie zawsze była to też natychmiastowa kara – często dopadała ona winnego dopiero po jego śmierci, co mogło być dotkliwsze dla niego.
Z kolei w dziele “Makbet” Williama Szekspira kara za popełnione zbrodnie nadeszła szybciej i odmieniła życie głównego bohatera. Jego przypadek ukazuje, że kara za grzechy, jako element sprawiedliwości ludowej dotyka każdego, nawet osoby z wyższych sfer. Makbet popełnił straszliwy grzech – pod wpływem wróżby zamordował swojego władcę, szkockiego króla Dunkana i przejął jego tron. Udało mu się tego dokonać w wyniku intrygi, którą uknuł wraz ze swoją żoną. Makbet nie cieszył się jednak długo zyskaną w ten sposób władzą. Bardzo szybko dopadły go wyrzuty sumienia, które nie pozwalały mu spać spokojnie i dręczyły go w każdej chwili.
