Nawiązania do Dostojewskiego w Innym świecie

Autor: Marta Grandke

Gustaw Herling-Grudziński jest autorem powieści „Inny świat”, w której przedstawił sowieckie łagry. Całość oparta jest o jego dwuletni pobyt w jednym z nich, dlatego narratora powieści często utożsamia się z samym autorem. Dzieło to wielokrotnie nawiązuje – już nawet w samym tytule – do innej powieści autorstwa wybitnego rosyjskiego pisarza, jakim był Fiodor Dostojewski. Stworzył on dzieło pod tytułem „Zapiski z martwego domu”. Autor trafił na tę lekturę w trakcie swojego pobytu w łagrze.

„Zapiski z martwego domu” pojawiają się bezpośrednio w dziele Grudzińskiego. Pożyczył on tę powieść od jednej z więźniarek, Natalii Lwownej, również będącej pod silnym wpływem tej lektury. Dostojewski w tym utworze zamieścił swoje wspomnienia z czasów zesłania na Syberię przez inny okrutny system, w jakim żył. Już tu ujawnia się inspiracja Grudzińskiego, który w „Innym świecie” także opisał okres swojego zniewolenia przez rosyjskie władze. Autor pozwolił także sobie na zaczerpnięcie cytatów z powieści Dostojewskiego, które pełnią rolę motta poszczególnych rozdziałów, takich jak „Krzyki nocne”, „Ręka w ogniu” czy „Epilog: upadek Paryża”. W tekście również pojawiają się liczne cytaty z „Zapisków z martwego domu”, a jeden z rozdziałów nazywa się wręcz dosłownie „Zapiski z martwego domu”. To właśnie w nim zafascynowana powieścią Dostojewskiego Natalia Lwowna pojawia się po raz pierwszy. Kobieta próbuje odebrać sobie potem życie, co mogło być efektem tej lektury. 

Dostojewski ma także wpływ na kształt całej książki i jej przekaz. „Inny świat” otwiera bowiem obszerny cytat zaczerpnięty z jego powieści, a brzmi on tak: „Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny; tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy; tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Ten oto zapomniany zakątek zamierzam tutaj opisać”. Stanowił on także inspirację dla tytułu powieści.

Liczne nawiązania do prozy Dostojewskiego sprawiają, że Grudziński w pewien sposób porównuje swoje doświadczenie z rosyjskiego łagru do zsyłki Dostojewskiego na mroźną Syberię. Obaj opisali przerażający inny świat, jaki władza stworzyła dla nieposłusznych obywateli. Różniło ich jednak podejście do tego doświadczenia. Grudziński, w przeciwieństwie do Dostojewskiego, dostrzegał nadzieję na to, by z tego innego świata ostatecznie uciec i ocalić samego siebie przed nim.

Dodaj komentarz