Henryk Sienkiewicz to jeden z najbardziej znanych polskich twórców, który działał w epoce pozytywizmu. Jego najgłośniejsze dzieła to Trylogia pisana ku pokrzepieniu serc w trudnych czasach. Sienkiewicz stworzył jednak więcej powieści, a wśród nich popularnością cieszy się „Quo vadis”. Po raz pierwszy tekst został opublikowany w roku 1896 i początkowo wydawany był w odcinkach w warszawskiej „Gazecie Polskiej”. „Quo vadis” należy do gatunku powieści historycznych i jej fabuła osadzona jest w czasach starożytnych, podczas panowania Nerona, a jej akcja rozgrywa się w Rzymie. Sam tytuł nawiązuje do łacińskich słów, które święty Piotr wypowiedział do Chrystusa, a które brzmiały „Quo vadis, Domine?”, czyli w tłumaczeniu na język polski „dokąd idziesz, Panie?”. Dzieło opowiada głównie o losach pierwszych chrześcijan i o miłości Marka Winicjusza do Ligii.
Quo vadis – streszczenie krótkie
Akcja powieści ma miejsce w antycznym Rzymie za czasów panowania Nerona. Do miasta wraca patrycjusz Marek Winicjusz, który jest siostrzeńcem Petroniusza. Odwiedza go w jego domu i opowiada o tym, że zakochał się w pięknej Ligii Kallinie, która jest zakładniczką wojenną i przebywa w domu Plaucjuszów, pod opieką Pomponii Grecyny i Aulusa. Petroniusz postanawia pomóc siostrzeńcowi i namawia samego Nerona do odebrania dziewczyny z domu Plaucjuszów. Wraz z nią odszedł stamtąd jej wierny sługa, czyli Ursus. razem trafili do domu Akte, która dawniej była kochanką Nerona. Następnie odbyła się uczta, w trakcie której Ligia zasiadała obok Winicjusza. Ten, pijany, próbował pocałować dziewczynę. Ligia nie zgodziła się, by zostać jego nałożnicą. Ursus postanowił poprosić chrześcijan o pomoc w odbiciu dziewczyny, a uroda Ligii spowodowała zazdrość żony Nerona, Poppei.
Ursus i chrześcijanie porwali dziewczynę w drodze do domu Marka Winicjusza. W wyniku tego wydarzenia wściekły Winicjusz rozbił głowę swojego wiernego sługi. W międzyczasie zaczyna chorować mała córka Nerona, Augusta, a Ligia zostaje oskarżona o rzucenie na nią czaru. Eunice, zakochana w Petroniuszu niewolnica, sprowadza też Chilona. Jest to Grek, który ma pomóc w odnalezieniu porwanej Ligii.
Niestety mała Augusta umiera. Marek Winicjusz dowiaduje się od Chilona, że Ligia jest chrześcijanką. Chilon spotyka lekarza Glaukusa, którego rodzinę sprzedał handlarzom niewolników. Chilon i Marek wraz z gladiatorem Krotonem wybierają się do Ostrianum, gdzie ma głosić swoje nauki sam święty Piotr. Ich próba porwania Ligii nie udaje się – Kroton zostaje zabity przez Ursusa, ale na prośbę Ligii oszczędził życie Winicjusza. Ranny Marek znajduje się wśród chrześcijan, którzy się nim opiekują. W międzyczasie Ligia wyznaje Kryspusowi, że jest zakochana w Marku Winicjuszu. Została jednak przez niego potępiona i zdecydowała, że będzie trzymać się na dystans, dopóki Winicjusz nie nawróci się na chrześcijaństwo tak jak ona.
Winicjusz wdaje się w krótką relację z Chryzotemis, a Petroniusz romansuje z niewolnicą Eunice. Tygellinus zaczyna organizować ucztę na stawach Agryppy, by wkupić się w łaski Nerona. W jej trakcie Poppea próbowała uwieść Winicjusza, ale ten odrzucił jej względy. Następnie Winicjusz udał się do Ligii, a święty Piotr udzielił błogosławieństwa łączącej ich miłości. Winicjusz dołączył do orszaku Nerona, by opuścić miasto, ale w międzyczasie dotarły do niego nauki Pawła z Tarsu. Sam Neron z kolei wyraził życzenie, by ujrzeć płonący Rzym. Pożądający jego względów Tygellinus podpalił więc miasto. Miasto ogarnął pożar, który doprowadził do straszliwych zniszczeń. Winicjusz wrócił do Rzymu, by ratować Ligię, a święty Piotr udzielił mu chrztu. W międzyczasie Chilon oskarżył chrześcijan o podpalenie miasta. Zapoczątkowało to polowanie na nich i liczne aresztowania wyznawców Chrystusa. Ich ofiarą padła także Ligia. Winicjusz zaczął podejmować działania mające na celu uratowanie jej. Neron z kolei rozkazał zabić swojego syna, czyli Rufiusa. Rozpoczęły się także igrzyska, w trakcie której chrześcijanie byli mordowani, na przykład poprzez wypuszczanie ich na areny z lwami lub ukrzyżowanie. Przetrzymywana w więzieniu Ligia zaczęła poważnie chorować. Chilona dopadły wyrzuty sumienia – przyjął chrzest i został ukrzyżowany. Petroniusz dowiaduje się, że są głosy, że Pizon powinien zostać cezarem.
Nadchodzi ostatni dzień igrzysk, w trakcie którego na arenę zostaje wypuszczona Ligia, przywiązana do rogów tura. Ratuje ją Ursus, zabijając zwierzę. Publiczność wymaga dla nich łaski, na co Neron przystaje. W tym czasie święty Piotr próbował opuścić Rzym. Ukazał mu się jednak sam Jezus, który szedł na powtórne ukrzyżowanie. Apostoł wrócił więc do miasta i również został ukrzyżowany wraz z Pawłem.
W tym czasie w Rzymie miał miejsce spisek Pizona. Neron szalał, skazując ludzi ze swojego otoczenia na śmierć. Winicjusz i Ligia udali się na Sycylię, a Petroniusz wraz z Eunice popełnili samobójstwo. Przed śmiercią Petroniusz przeczytał jeszcze obraźliwy list o Neronie. Nowym cezarem został w Rzymie Galba. Neron został zamordowany przez jednego z wyzwoleńców. Nie potrafił bowiem popełnić samobójstwa.
Quo vadis – streszczenie szczegółowe
Początek relacji Ligii i Winicjusza
Akcja dzieła zaczyna się w momencie, w którym Petroniusz budzi się po wczorajszej wizycie u samego Nerona. Gdy próbował dojść do siebie, odwiedził go jego siostrzeniec, czyli Marek Winicjusz. Wrócił on niedawno z wyprawy do Azji Mniejszej. Nastąpiła krótka rozmowa o polityce, po której Winicjusz wyznał Petroniuszowi, że jest zakochany w Ligii Kallinie – przedstawicielce barbarzyńskiego plemienia Ligów, która przebywała w domu Plaucjuszy, pod opieką Pomponii Grecyny i Aulusa. Była ona wojenną zakładniczką. Winicjusz szukał u Petroniusza porady w sprawach uczuciowych. Miał on także sen, w którym przepowiedziano mu, że za sprawą miłości dokona się w nim przemiana. Petroniusz wiedział, że Plaucjuszowie traktowali dziewczynę raczej jak córkę niż jak niewolnicę. Pojawia się także informacja, że w Petroniuszu zakochała się jego niewolnica, zwana jako Eunice.
Po drzemce i posiłku Petroniusz i Marek Winicjusz udają się lektyką do domu Plaucjusza. Petroniusz planował poprosić o pomoc w przeniesieniu Ligii z domu jej opiekunów. Winicjusz w tym czasie zdradza też Petroniuszowi, że w czasie rozmowy z nim Ligia narysowała na piasku symbol ryby i uciekła. Wspomniano też, że Pomponię Grecynę oskarżono o wiarę w chrześcijaństwo. Tymczasem Plaucjusz był zaskoczony wizytą i nie wydawało się, by cieszyła go ona. Na miejscu była także Pomponia – wyjątkowo urodziwa kobieta – syn Plaucjusza oraz sama Ligia. Petroniusz musiał przyznać siostrzeńcowi rację, że była ona niezwykle piękna.
Winicjusz usiadł na ławce wraz z dziewczyną i zaczął z nią rozmawiać o swoim uczuciu. Ligia nie wszystko pojmowała, ale obecność Winicjusza wprawiła ją w dobry nastrój. Towarzyszył im jednak Aulus Plaucjusz. Okazało się, że cała rodzina ma zamiar przeprowadzić się na Sycylię. Przeraziło to Marka Winicjusza.
W czasie drogi powrotnej Petroniusz zgodził się z Winicjuszem, że Ligia jest przepiękna, ale doradził mu spokój – Marek był bowiem nawet gotowy ją poślubić. Wspólnie udali się do dawnej kochanki Petroniusza, Chryzotemis. Później Petroniusz sam udał się do Nerona. Udało mu się wyprosić u niego przysługę i Ligia została zabrana spod opieki Pomponii Grecyny. Dziewczyna była załamana, ale nikt nie ośmielił się sprzeciwić samemu cezarowi. Wraz z Ligią dom opuścił jej sługa o imieniu Ursus. Aulus domyślał się, że za odebraniem im Ligii stoi czyjaś interwencja. Odwiedził między innymi Marka Winicjusza, który bardzo wystraszył się na wieść, że Ligia jest w mocy Nerona. Petroniusz nie wtajemniczył bowiem siostrzeńca w swój plan, dlatego ten sądził, że Ligia zostanie oddana jemu lub Neronowi.
Petroniusz wkrótce wyjaśnił jednak Winicjuszowi całą sytuację. Okazało się też, że w planach ma być uczta, w czasie której Ligia będzie towarzyszyła Markowi. Tymczasem dziewczyna przebywała pod opieką Akte, czyli dawnej kochanki Nerona. Ligia bardzo bała się nadchodzącej uczty. Czuła, że nie będzie ona zgodna z jej wartościami. Akte uświadomiła ją, że wola cezara jest nieodwracalna, ale starała się też ją pocieszyć.
Na przyjęciu Nerona obecna była cała rzymska elita polityczna i kulturalna. Ligia w tłumie dostrzegła znajomą twarz Winicjusza. Ten natychmiast objął ją i wyznał miłość, ale musiał pamiętać o tym, że obserwuje ich Neron. Pojawiła się także jego żona, Poppea. Ucztę miał uświetnić śpiew Nerona, na który publiczność zareagowała przesadnie entuzjastycznie.
Marek Winicjusz w trakcie uczty coraz bardziej się upijał. Ligia bała się go, a on ostatecznie próbował wymusić na dziewczynie pocałunek. Wówczas Ursus zabrał ją z uczty. Chciał ją zaprowadzić do domu Aulusa, ale to ściągnęłoby na nich gniew cezara i śmierć. Postanowiono, że Ligia ucieknie w drodze do domu Marka i uda się do chrześcijan.
Akte wątpiła w ten plan, o czym poinformowała Ligię kolejnego dnia. Tymczasem Poppea stała się zazdrosna o urodę dziewczyny i zdecydowała, że ta będzie nałożnicą Winicjusza. Wieczorem Ligia została zaproszona do niego na ucztę. Dzięki temu plan dziewczyny powiódł się i uciekła ona do chrześcijan, gdzie znalazła schronienie. Winicjusz z wściekłości roztrzaskał świecznikiem głowę sługi, a innych skazał na chłostę.
Ligia u chrześcijan
Początkowo Winicjusz sądził, że za zniknięciem Ligii stoi Aulus lub sam Neron. W pałacu dowiedział się, że mała córka cezara, Augusta, zachorowała. Akte powiedziała Winicjuszowi, że Ligia chciała od niego uciec. Uświadomiła go też, że córka cezara zachorowała po tym, jak widziała ją Ligia, jeśli więc dziecko nie wyzdrowieje, to dziewczyna zostanie oskarżona o rzucenie czaru. Winicjusz dowiedział się też, że Ligia kocha go, ale może być jedynie jego żoną, nie nałożnicą. Petroniusz domyślił się, że Pomponia była chrześcijanką i to wyznawcy Chrystusa pomogli Ligii zbiec. Chciał też podarować Markowi Eunice w ramach pocieszenia, ale ta błagała, by tego nie robił. Została za to skazana na chłostę. Petroniusz zrozumiał, że kobieta kocha go i dowiedział się, że zna kogoś, kto może pomóc odnaleźć Ligię. Eunice została więc przy nim.
Tymczasem Winicjusz wciąż bezskutecznie przeszukiwał Rzym. Eunice zdradziła jednak, że zna Greka Chilona. Ten zgodził się odnaleźć Ligię i wyznał, że pomagał Eunice w sprawie nieszczęśliwej miłości. Dzięki temu, że Winicjusz pokazał mu znak ryby, od razu wiedział, że za wszystkim stoją chrześcijanie.
Tymczasem po tygodniu mała Augusta zmarła w pałacu. Rzym został ogarnięty przez żałobę, a cezar stracił nad sobą panowanie. Petroniusz przez chwilę był oskarżony o jej śmierć, ale udało mu się ponownie przekonać Nerona do siebie. Tymczasem Chilon zdradził Winicjuszowi, że Ligia jest chrześcijanką. Petroniusz zrozumiał, że oskarżenia kierowane w stronę Pomponii, były słuszne. Chilon wcześniej poznał lekarza Glaukusa, który był chrześcijaninem i dobrym człowiekiem. Grek miał wejść w to środowisko i dowiedzieć się więcej na temat Ligii. Marek wsparł go finansowo.
W czasie kiedy Winicjusz dręczył swoich niewolników, Chilon spotkał się z Glaukusem i został przez niego oskarżony o sprzedanie jego rodziny handlarzom niewolników. Dowiedział się też, że w Rzymie przebywa Paweł z Tarsu i planowano spotkanie z jedną z najważniejszych dla chrześcijan postaci. Marek miał wziąć w nim udział. Wielki Apostoł miał nauczać innych w Ostrianum. Winicjusz najął gladiatora Krotona, a Petroniusz był zagrożony przez działania Tygellinusa, który chciał doprowadzić do jego śmierci.
Winicjusz, Chilon i Kroton udali się do Ostrianum na zgromadzenie chrześcijan, gdzie przemawiał do nich święty Piotr. Miała także być tam Ligia. Winicjusz sądził, że nauczanie świętego Piotra jest zbyt proste, ale zaczął też dostrzegać to, jak wielki jest chrześcijański Bóg. Dotarła też do niego prawda o tym, że Ligia nigdy nie będzie jego kochanką. Marek zaczął przyjmować do siebie nauki świętego Piotra i wreszcie dostrzegł w tłumie Ligię.
Święty Piotr użył wody z fontanny do ochrzczenia innych. Tymczasem Ligia dostrzegła też Winicjusza i przeraziła się, a Ursus pokonał Krotona. Ligia zabroniła mu jednak zabijać Winicjusza, ponieważ tak nie postępuje chrześcijanin.
Zmiany u Marka Winicjusza
Ranny Marek Winicjusz znalazł się więc pod opieką chrześcijan. Próbował zatrzymać przy sobie Ligię i powiedzieć jej, że dokonała się w nim przemiana. Dziewczyna nabrała nadziei na jego nawrócenie. W międzyczasie chrześcijanie darowali Chilonowi życie. Ligia wyjaśniła Markowi, że to dlatego, że chrześcijanie potrafią wybaczać. Winicjusz zaczął zdawać sobie sprawę z tego, że różnice między nim a Ligią uniemożliwiają im znalezienie wspólnego gruntu. Zbyt odmiennie postrzegali świat.
W międzyczasie Ligia zaczęła obawiać się swoich uczuć do Winicjusza i zwierzyła się z nich Kryspusowi. Ten uznał, że jej miłość do Marka jest grzeszna i potępił ją. Ligia postanowiła więc zdystansować się od niego, przynajmniej dopóki Winicjusz nie nawróciłby się na chrześcijaństwo.
Tymczasem Winicjusz wrócił do swojej willi. Był bardziej miłosierny dla swoich niewolników, doświadczał przemiany wewnętrznej. Próbował przyjąć chrzest, ale uświadomiono go, że nie jest gotowy, a jego motywacje nie są właściwe. Winicjusz nawiązał krótki romans z Chryzotemis, co ucieszyło Petroniusza, który nie rozumiał chrześcijan i nie pochwalał ich wartości. Tymczasem Tygellinus organizował dla Nerona ucztę na stawach Agryppy. Chciał się wkupić w jego łaski.
W czasie uczty Winicjusz zdobył uznanie wielu pięknych kobiet, w tym samej Poppei. Ta próbowała go uwieść, ale Winicjusz odmówił, ponieważ kochał Ligię. Życie w Rzymie zaczęło go odrzucać.
Petroniusz obawiał się, że Poppea zechce się mścić za odrzucenie i poradził Winicjuszowi, by ten opuścił miasto. W tym czasie Ligia i Ursus mieszkali razem u biskupa Linusa. Marek przez chwilę planował uprowadzenie jej, ale zrezygnował z tego pomysłu.
Zamiast tego Winicjusz udał się do domu Miriam i poprosił chrześcijan, by oddali mu Ligię za żonę. Dzięki temu zyskał błogosławieństwo świętego Piotra, który uwierzył w jego przemianę. Paweł z Tarsu miał razem z Winicjuszem opuścić Rzym. Ligia także przyznała, że kocha Marka. Mężczyzna planował przyjąć chrzest święty. Poinformował o swoich planach Petroniusza, uwolnił swoich niewolników, którzy służyli więcej niż dwadzieścia lat. Petroniusz uświadomił sobie, że świat wokół niego się zmienia. Neron tymczasem opuszczał Rzym, udając się do Ancjum. W jego orszaku podążał między innymi Winicjusz. Neron był rozczarowany faktem, że nigdy nie widział płonącego miasta. Spalony Rzym mógłby go natchnąć bowiem do stworzenia poematu. Winicjuszowi udało się odwiedzić Ligię w Rzymie.
Pożar Rzymu
Do Nerona dotarła wiadomość o tym, że Rzym płonie, co wzbudziło zachwyt cezara. Miał dzięki temu dokończyć swoje dzieło. Winicjusz pogalopował konno do miasta, by uratować Ligię. Zdawał sobie sprawę, że Zatybrze zbudowano z drewna. Na miejscu okazało się, że zamiast gasić pożar, ludzie podpalali kolejne obiekty. W każdej chwili mogło wybuchnąć powstanie niewolników i gladiatorów. Okazało się, że Linus, Ligia i Ursus przed pożarem na szczęście udali się do Ostrianum. W całym Rzymie zapanował kompletny chaos, ludzie są wściekli. Ostatecznie Petroniusz obiecuje im żywność, odzież oraz organizację igrzysk. Neron jednak stwierdził, że Petroniusz go zawiódł.
Konsekwencje pożaru
Winą za pożar Rzymu szybko obarczono chrześcijan, mimo plotek o tym, że zrobił to Neron. Rozpoczęły się prześladowania oraz aresztowania, w wyniku których schwytano także Ligię. Petroniusz utracił swoje wpływy i nie był w stanie jej uratować przed cezarem. Zaplanowano także igrzyska, których domagał się lud. Na arenie zaczęli ginąć chrześcijanie, krzyżowani i rozszarpywani przez lwy. W międzyczasie Winicjusz ostatecznie nawrócił się i przyjął chrzest święty. Podobnie postąpił Chilon przerażony wydarzeniami w mieście i ostatecznie sam zginął poprzez ukrzyżowanie. Ostatniego dnia widowiska na arenie pojawiła się Ligia. Wcześniej chorowała poważnie w więzieniu, a teraz przywiązano ją do rogów tura. Została jednak uratowana przez Ursusa, który zabił to zwierzę. Lud domagał się łaski dla nich, a Neron zgodził się z jego wolą.
W tym czasie święty Piotr chciał opuścić Rzym. Spotkał jednak po drodze Chrystusa zmierzającego do miasta na powtórne ukrzyżowanie. W związku z tym apostoł także tam powrócił. Święty Piotr i Paweł zginęli poprzez ukrzyżowanie. W międzyczasie ludzie odbudowywali spalony Rzym. Zginął także syn Nerona, Rufius, uduszony przez wyzwoleńców. Petroniusz dowiedział się, że planowany jest spisek Pizona wymierzony w cezara.
Winicjusz wraz z Ligią udał się na Sycylię, zapraszali oni do siebie Petroniusza. Ten jednak wiedział, że nie odzyska swojej pozycji przy boku Nerona. Wraz z Eunice ostatecznie popełnił samobójstwo, by odejść na własnych warunkach. Wcześniej jednak odczytał obraźliwy list, który dotyczył Nerona. W Rzymie tymczasem wybuchł bunt legii galicyjskich i cezarem został Galba. Neron z kolei dowiedział się, że senat wydał na niego wyrok śmierci i także próbował się zabić. Ostatecznie zamordował go jeden z wyzwoleńców, ponieważ Neron nie był w stanie stanie sam tego zrobić. Jego ciałem zajęła się potem Akte. Wiara chrześcijańska przetrwała o wiele dłużej niż Neron i jego dziedzictwo i została już w Rzymie na dobre.