Jan Kochanowski to jeden z najpopularniejszych literatów epoki renesansu. Mimo upływu lat, jego dzieła wciąż cieszą się ogromną popularnością, a wiele z nich należy do wykazu obowiązkowych lektur szkolnych. Wśród licznych dzieł, tworzył on między innymi pieśni. Jedną z nich jest „Pieśń XII” wydana w zbiorze „Pieśni. Księgi wtóre”. Tematyka cnoty i zazdrości, którą porusza, jest aktualna nawet w dzisiejszych czasach.
Pieśń o cnocie – analiza i środki stylistyczne
Pieśń jest gatunkiem literackim, należącym do liryki, który wywodzi się ze starożytności i związany jest z akompaniamentem muzycznym. „Pieśń XII” zwana także „Pieśnią o cnocie” zbudowana jest z pięciu czterowersowych strof. Napisano ją trzynastozgłoskowcem. Mamy tu do czynienia z rymami parzystymi (aabb), które są bardzo regularne.
Podmiot liryczny nie zdradza swojej obecności, co czyni utwór przykładem liryki pośredniej. Osoba mówiąca wydaje się być mędrcem lub kimś piastującym wysoką funkcję, kto zwraca się do odbiorcy wręcz w trybie rozkazującym, np. „ Niechaj drugi boleje”.
W pieśni tej odnajdziemy kilka środków stylistycznych. Występują tu przede wszystkim liczne archaizmy, wynikające z okresu powstania utworu, np.: „uwłóczyć”, „miejsce swe osiędzie”. Zastosowano także epitety, np.: „cień nieodstępny”, „ludzkie nagrody”, metafory, np.: „Sama ona nagrodą i płacą jest sobie I krom nabytych przypraw świetna w swej ozdobie” oraz porównanie „Żeby cnota miała być kiedy bez zazdrości: Jako cień nieodstępny ciała naszladuje”. Cnocie nadano cechy ludzkie, wykorzystując personifikację, np.: „Cnota (tak jest bogata) nie może wziąć szkody Ani sie też ogląda na ludzkie nagrody”.
Pieśń XII z Ksiąg wtórych – interpretacja pieśni o cnocie
Motyw cnoty
Cnota przedstawiona jest w utworze jako wartość, która nie zostaje wyidealizowana, a ukazana bardzo obrazowo i rzeczywiście. Człowiek cnotliwy nie jest idealny, święty, ani bez skazy, ponieważ cnocie często towarzyszy zazdrość. Co zaskakujące, przedstawione zostają także jej wady. Chociaż cnota jest ogromną wartością, to nie pomaga osiągać w życiu korzyści materialnych, a wręcz w wielu sytuacjach może przeszkadzać. Poza tym cnotliwość to wartość niezwykle rzadka i trudna do pielęgnowania na dłuższą metę.
Ludzie szlachetni często są skromni, obawiają się, że nie spełniają oczekiwań innych, że zawsze znajdzie się ktoś lepszy, o większym sercu. Tu nasuwa się pytanie – czy warto być człowiekiem cnotliwym, jeśli i tak zawsze znajdzie się ktoś lepszy od nas. Co prawda, cechą tą odznacza się małe grono ludzi, ale mimo to każdy z nas powinien dążyć do jej osiągnięcia.
Patriotyzm drogą do osiągnięcia cnoty
Podmiot liryczny podsuwa pewną drogę, która pomaga zostać człowiekiem cnotliwym i zasłużonym, jest nią oddanie ojczyźnie. Patriotyzm to dla osoby mówiącej obowiązek i wartość nadrzędna. Każdy kto swą ojczyznę stawia na piedestale, zasługuje na wieczną chwałę, dlatego dla podmiotu lirycznego słowa patriotyzm możemy używać, jako synonim cnotliwości. Podmiot liryczny uważa także, że osoby które posłużyły się ojczyźnie zostaną przyjęte do nieba i to właśnie tam czeka na nie nagroda za swe zasługi. W pieśni pojawia się zatem tematyka religii chrześcijańskiej – Boga, który nagradza i nieba, jako raju – miejsca wiecznego szczęścia.