W “Panu Tadeuszu” zachowanie tradycji okazało się być sposobem na zachowanie Polski w czasach, w których nie było jej na mapie Europy. Dzięki temu ojczyzna wciąż trwała w świadomości nowych pokoleń jako odrębny byt, ze swoim prawem i obyczajami. W ten sposób za pomocą polowań, grzybobrań, zajazdów, sejmików szlacheckich, tradycyjnych uczt i obrzędów czy nawet podawania czarnej polewki niechcianym zalotnikom budowana była świadomość narodowa i wspierane były patriotyczne postawy wśród obywateli, którzy często nie mieli okazji zobaczyć, jak wyglądała wolna Polska. Dodatkowo tradycja wiązała grupy społeczne w ich obrębie i wyróżniała je – inne obyczaje miała szlachta, a inne tradycje porządkowały życie chłopów. Wzmacniało to poczucie tożsamości, a tym samym przywiązanie do kraju, który między innymi tożsamość tę nadawał.
Ogromną rolę tradycja odgrywała także w życiu bohaterów powieści “Chłopi” Władysława Reymonta. Związana ona tam była głównie z religią oraz naturą, spajała społeczność oraz nadawała stały rytm dniom, tygodniom i miesiącom. Porządkowała ona rzeczywistość i nadawała jej jasne zasady – każdy wiedział, jakie jest jego miejsce i jak powinien się zachować. Wyjście poza ustalony porządek obyczajów i tradycji skutkowało społecznym ostracyzmem, tak jak miało to miejsce w przypadku Jagny, którą społeczność skazała na wygnanie ze wsi za naruszenie zwyczajów w niej panujących. Tradycja była więc również dla nich siłą nadającą im tożsamość, określającą to, kim są, w co wierzą i jak się zachowują w określonych sytuacjach. Wiele spośród tych obyczajów opierało się na religii, co nadawało codziennemu życiu znaczenia oraz pewnej metafizycznej głębi, w której mieszkańcy mogli odnaleźć sens swych codziennych zmagań. Tradycja stanowiła także swoisty kodeks moralny dla społeczności, określający, co jest właściwe, a co nie. Wiązały się także z obchodzeniem konkretnych świąt w określony sposób, co porządkowało kalendarz i nadawało życiu pewną cykliczność. Tradycyjne stroje czy ozdoby, z których korzystano przy ich okazji, stanowiły dla każdego mieszkańca czytelny kod, mówiący o tym, co się właśnie dzieje i dlaczego oraz jakie są jego obowiązki w tym czasie. Reymont w “Chłopach” utrwalił i zapisał dla następnych pokoleń wiele obyczajów i tradycji, które odchodzą już w zapomnienie i gdyby nie umieszczenie ich w tym dziele, mogłyby na zawsze zniknąć ze świadomości społeczeństwa. Kultywowanie ich to inny sposób na sprawienie, by zostały zapamiętane.