Wolność – to hasło regularnie pojawiające się na różnych sztandarach. Walczą o nią ludzie na całej ziemi, jest jedną z najważniejszych wartości życia ludzkiego. W jej obronie wybuchają wojny, powstania i rebelie, są ludzie, którzy za wolność nie zawahają się przelewać krwi – swojej i cudzej. Wolność rozpatrywać można z perspektywy pojedynczej osoby, jako możliwość stanowienia o sobie, lub z perspektywy na przykład narodu, który wolny jest od wpływu innych państw. Przykładem tego drugiego może być Polska, która przez sto dwadzieścia trzy lata znajdowała się pod trzema zaborami i na przestrzeni tego czasu nieustannie próbowała wolność odzyskać. Wolność może mieć różne definicje. Jak więc jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czym dokładnie może ona być dla człowieka? Temat ten często podejmowany jest w literaturze, liczni twórcy często zastanawiają się, czym jest wolność, jak na przykład Adam Mickiewicz w “Dziadach”. Innym przykładem dzieła literackiego mówiącego o wolności jest Biblia.
“Dziady” Adama Mickiewicza traktują o wolności w sposób szczególnie ważny, powstały bowiem w czasach, w gdy Polska była pod zaborami. W ten sposób odebrano wolność całemu narodowi polskiemu. “Dziady” powstawać zaczęły już w roku 1823, a sam Mickiewicz zmarł w roku 1855 w Konstantynopolu – nie doczekał więc niepodległości swojego kraju, która nadeszła dopiero z końcem I wojny światowej w roku 1918. W “Dziadach” Mickiewicz poruszył kwestię niesprawiedliwego uwięzienia działaczy politycznych oraz okrutnych zsyłek na Syberię, co mogło człowieka spotkać nawet za bycie częścią grupy literackiej. Część z tych wątków może być przez czytelnika traktowana jako wyjęte wprost z biografii samego poety. Jego bohater – Gustaw – w trakcie uwięzienia w celi zaczyna snuć rozważania na temat wolności i jej istoty. Towarzyszą mu w tym anioły, które podsuwają mu myśl, że niewolna to część planów, jakie Bóg ma wobec niego, nie jest zatem bezsensowna i pozbawiona znaczenia. Uwięzienie ma sprawić, że Gustaw dojrzeje wewnętrznie i stanie się wieszczem.
Więzień niedługo ma jednak zostać uwolniony. Gustaw wie, że wolność, która jest mu dana z łaski zaborcy to nie jest prawdziwa wolność (“Lecz ja znam, co być wolnym z łaski Moskwicina”). Wie, że wyjście z niewoli oznaczać będzie wypędzenie z jego ojczyzny. Wolność ma dla niego sens tylko wtedy, gdy może swobodnie przebywać w kraju rodzinnym, w innym przypadku to tylko namiastka lub wręcz karykatura wolności. Jest więc ona dla Gustawa najwyższą wartością, podstawą jego istoty i musi być ona możliwa do realizacji na terenie ojczyzny. Tym dla Gustawa jest wolność, dlatego odrzuca on myśl o uwolnieniu przez zaborcę. W ”Dziadach” Mickiewicza bohaterowie skupieni są na wolności jako możliwości swobodnego życia we własnym kraju. Tego pragną uczestnicy dawnych obrządków i uwięziony w celi Gustaw. Mickiewicz posłużył się ideą mesjanizmu, która nadała cierpieniu postaci jego dramatu sens – ich niedola odbywa się w imię przyszłej wolności, którą okupują oni swoją udręką, by kiedyś mogli cieszyć się swobodą i wolnym krajem.
Kwestia wolności i rozważania na temat tego, czym ona jest dla człowieka, pojawiają się też w tekstach znacznie starszych od “Dziadów” – na przykład w Biblii. Historia stworzenia człowieka to historia o wolności, wolnej woli i o swobodzie dokonywania własnych wyborów. Bóg pozwolił żyć Adamowi i Ewie w raju, stawiając jeden warunek – nie mogli oni skosztować owoców z jednego drzewa. Równocześnie obdarzył ich też wolną wolą, by sami mogli decydować, czego chcą. Adam i Ewa sprzeciwili się więc Bogu, skosztowali owocu i dzięki temu zaczęli odróżniać dobro od zła. Skorzystali więc ze swej wolnej woli, ale ponieśli tego konsekwencje – zostali wygnani z raju i od tego momentu muszą ciężko pracować, by przeżyć, a Ewa od tego momentu ma w bólu wydawać na świat dzieci.
Bóg nie odebrał im jednak wolnej woli, co jest symbolem tego, że jest ona najważniejszą rzeczą w życiu człowieka i nie ma takiego występku, za który można by ją było człowiekowi odebrać. Adam i Ewa po popełnieniu grzechu nadal mogą o sobie stanowić. Jest to podstawa ich egzystencji, a co za tym idzie – całej wiary chrześcijańskiej. Wszystko opiera się na dobrowolnym wyborze. Człowiek może zdecydować, co chce zrobić. Oczywiście musi być także gotowy na poniesienie konsekwencji swoich czynów – tak jak w Księdze Rodzaju – ale nikt, nawet sam Bóg, nie może mu odebrać możliwości decydowania o swoim losie. Wolność jest więc w tym przypadku podstawą człowieczeństwa.
Wolność jest więc w literaturze przedstawiania jako jedna z najważniejszych wartości, jakie człowiek może w swoim życiu pielęgnować. Może ona okazać się sensem jego istnienia, istotą człowieczeństwa, czymś, o co warto walczyć. Wolność dotyczy nie tylko pojedynczych osób i ich prawa o stanowieniu o sobie, ale także całych narodów, jak miało to miejsce w czasach, gdy Polska znalazła się pod zaborami. Wolność stanowi także podstawę religii chrześcijańskiej i jest czymś, czego nawet Bóg nie odebrał człowiekowi, gdy popełnił on pierwszy grzech.