Różnego rodzaju widzenia od początku istnienia literatury odgrywały w różnych tekstach znaczącą rolę w tworzonych przez autorów tekstach. Często służyły one jako wizualizacja nieuświadomionych pragnień i lęków bohaterów, z których nie zdawali sobie sprawy w stanie przebudzenia. Sny mogą spełniać także rolę wizji, zsyłanych przez różnego rodzaju bóstwa, odpowiadające postaciom ich dalsze działania, lub mające profetyczny charakter widzenia, dzięki którym przyszłość odsłania się przed wybranymi osobami. Popularny jest także motyw dręczącego koszmaru jako kary za przewinienia popełnione przez bohatera na jawie. Funkcje snu i widzeń istotne są w między innymi takich dziełach jak dramat „Dziady” autorstwa Adama Mickiewicza czy w „Trenie XIX” Jana Kochanowskiego, który zamyka cykl utworów, służących opłakiwaniu przedwcześnie zmarłej córeczki, Urszulki.
W „Dziadach” Mickiewicza wiele postaci doświadcza znaczących snów i widzeń. Dotykają one takich bohaterów jak Konrad, ksiądz Piotr, Ewa czy Nowosilcow. W czasie snów Konrada o jego duszę walczą anioły i diabły, ważą się się jego losy. Ostatecznie to właśnie ze snu Konrad dowiaduje się o tym, że zostanie uwolniony. Jest to informacja, której nie zdobyłby na jawie od innych bohaterów. W przypadku Konrada funkcja snu jest więc ujawnienie mu jego przyszłości, by wiedział on, co powinien dalej czynić. Pozostałe widzenia i sny innych bohaterów – takich jak Ewa czy ksiądz Piotr – służą Mickiewiczowi do wyłożenia jego mesjanistycznej ideologii w sposób sugerujący, że jest to już pewna przyszłość Polski.
Myśl mesjanistyczna szczególnie wyraźnie obecna jest w widzeniu księdza Piotra, widzi on bowiem tłumy młodych ludzi, zesłanych na Sybir, niezwykłego bohatera, który ma uratować ojczyznę. cierpiąc za nią męki oraz umierający na krzyżu naród, którego katem jest imperium rosyjskie, a wszystkiemu przygląda się milczący tłum, czyli pozostałe kraje Europy. Z pomocą tego widzenia Mickiewicz w sposób poetycki oddaje historyczne wydarzenia, które rozegrały się w dziejach Polski. Mickiewicz opisuje te widzenia jako dar pochodzący od Boga, sugerują one, jaką ścieżką powinni bohaterowie podążać.
Sen wykorzystywany jest także jako inne narzędzie. W przypadku snu Nowosilcowa demaskuje on prawdziwą naturę senatora. Ujawnia jego największe pragnienie – zdobycie łaski cara i aprobaty dworu oraz pokazuje, że najgorszym koszmarem urzędnika byłoby stracenie sympatii władcy, od czego dzieli go praktycznie jedno jego spojrzenie. Sen jest także narzędziem tortury Nowosilcowa, który na jawie jest człowiekiem okrutnym i pozbawionym empatii do tego stopnia, że nawet diabły brzydzą się jego duszy. W „Dziadach” sny i widzenia ujawniają więc to, co zakryte, ukazują także prawdziwą naturę wielu rzeczy oraz bohaterów. Dzięki nim bohaterowie – oraz odbiorca – dowiadują się rzeczy, których nie mogli poznać w planie rzeczywistym. Sny i widzenia pełnią także funkcję łącznika pomiędzy fantastyczną, mistyczną rzeczywistością, a codziennością bohaterów.
Innym przykładem funkcji snu jest „Tren XIX” Jana Kochanowskiego. Kończy on cały cykl utworów opłakujących zmarłe dziecko. Tren ten różni się od pozostałych. W utworze tym Kochanowski śpi i wówczas przychodzi do niego jego zmarła matka wraz z nieszczęsna Urszulką. Dziecko zapewnia swojego ojca, że jest teraz w dobrym miejscu – po śmierci dziewczyna dostąpiła zbawienia i jej dusza trafiła do nieba, gdzie opiekują się nią anioły. Ojciec nie ma więc powodów, by się o nią martwić, Urszulka bowiem nie cierpi i nie jest skazana na męki w zaświatach.
