„Gloria victis” to nowela autorstwa Elizy Orzeszkowej, która opublikowana została w roku 1910. Tytuł oznacza w języku polskim „chwała zwyciężonym” i jest parafrazą łacińskiej sentencji vae victis (biada zwyciężonym). W noweli tej Orzeszkowa zawarła wspomnienie powstania styczniowego oraz osób, które w nim poległy. W utworze rolę narratora przejął ożywiony, spersonifikowany las, który był świadkiem tamtych tragicznych wydarzeń i nosi w sobie ich pamięć. W noweli Orzeszkowej pojawia się wiele motywów literackich, które podkreślają wymowę utworu.
Motyw powstania
Motyw powstania reprezentuje najważniejszy i główny wątek utworu. Dotyczy on powstania styczniowego, które wybuchło w roku 1863, nie niestety było zwycięskie i pochłonęło wiele ofiar. Orzeszkowa była świadkiem tamtych wydarzeń, motyw powstania jest więc oparty na jej własnych wspomnieniach dotyczących tamtego okresu. Opisała ona więc toczące się walki, zachowanie powstańców oraz konsekwencje tego zrywu niepodległościowego. W noweli świadkiem powstania oraz narratorem opowieści o nim okazuje się być las, w którym toczyły się walki i w którym następnie wzniesiona została powstańcza mogiła. Orzeszkowa najwięcej uwagi skupiła na jednym aspekcie powstania, jakim była klęska żołnierzy w trakcie walk na Polesiu. Nie mieli oni szans na zwycięstwo, ponieważ zaborca dysponował dużo większym wojskiem.
Motyw poświęcenia
Z motywem powstania styczniowego łączy się także motyw poświęcenia, jakiego biorący w nim udział żołnierze dokonali dla ojczyzny. By odzyskać jej niepodległość ryzykowali własnym życiem i niejeden spośród nich ostatecznie oddał je w walce z zaborcą. Zrezygnowali ono ze swojego bezpieczeństwa oraz codziennego życia, by próbować odzyskać to, co ich naród utracił wiele lat wcześniej. Ojczyzna i jej ratunek były dla nich najważniejszymi wartościami w życiu. Portrety żołnierzy zostały przez Orzeszkową ukazane na wzór mitycznych herosów i bohaterów narodowych.
Motyw wodza
W noweli pojawia się także motyw wodza, oparty o sylwetkę prawdziwego dyktatora powstania, jakim był Romuald Traugutt. Jest on przedstawiony jako wspaniały wódz, właściwie heros. Orzeszkowa znała Traugutta prywatnie, stąd zapewne jego obecność w noweli. Dzieło jest również apoteozą jego działań i sposobu, w jaki dowodził swoimi żołnierzami. Orzeszkowa zastosowała więc zabieg hiperbolizacji postaci Traugutta i ze swojego tekstu uczyniła pamiątkę jego zmagań w trakcie powstania. Stał on się przez to właściwie bohaterem narodowym i męczennikiem za sprawę polską. Traugutt w noweli nie ma żadnych wad, jest człowiekiem idealnym – zdawać by się mogło, że nie mogło być nikogo lepszego na jego miejscu.
Motyw przyrody
Istotną rolę w powieści Orzeszkowej pełni przyroda, która nie jest tylko tłem dla dramatycznych wydarzeń powstania. W noweli przyroda przejmuje rolę narratora opowieści – ożywiony las zaczyna wspominać to, co działo się w trakcie powstania styczniowego. Natura jest więc skarbnicą wiedzy, którą przechowuje ona, jest zbiorem pamięci o ludziach, którzy odeszli wiele lat wcześniej z tego świata. To również przyroda jest tłem dla walk trwających w trakcie powstania. Żołnierze kryją się i walczą w lasach, stanowią one pole bitwy i kryjówkę. Dzięki temu przyroda jest istotnym motywem, na którym opiera się cała nowela.
Motyw mogiły
W twórczości Elizy Orzeszkowej istotny jest motyw mogiły powstańczej, który pojawia się także w noweli „Gloria victis”. Jest ona miejscem pochowania żołnierzy walczących w powstaniu, ich ostatnim przystankiem na ziemi. To także miejsce upamiętnienia ich czynów oraz ich odwagi i poświęcenia. Mogiła jest ukryta w lesie, trochę już zapomniana, co jest symbolem upływu czasu i jego przemijania.
Motyw wolności
Wolność również jest istotnym motywem, bowiem to za nią życie oddali ludzie biorący udział w powstaniu styczniowym. Była ona dla nich najcenniejszą wartością, czymś, za co warto było walczyć do ostatniej kropli krwi. Odzyskanie wolności Polski było bowiem celem powstania styczniowego – niestety nie udało się go zrealizować i kraj pozostawał w niewoli jeszcze przez wiele lat.