Życie stawia przed człowiekiem wiele sytuacji, w których trzeba podjąć decyzje na podstawie własnego osądu. Oznacza to ciągłe i nieuniknione wybory, których człowiek dokonuje w swoim życiu, a które pojawiają się na jego drodze nieustannie. Praktycznie każda sytuacja to sztuka wyboru – trzeba zdecydować, jaki smak dżemu kupić, gdzie zamieszkać, jaki zawód wybrać, z kim się związać… Człowiek musi ostatecznie ponieść odpowiedzialność za każdy z tych wyborów. Decyzji życiowych jest naprawdę wiele, od naprawdę banalnych, aż do takich, które bezpośrednio wpływają na wygląd i przebieg życia danego człowieka. Jak jednak konkretne wybory mogą wpłynąć na ludzką rzeczywistość i w jaki sposób ją przekształcają? Tego typu obrazy znaleźć można w “Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza czy “Ludziach bezdomnych” Stefana Żeromskiego.
W “Panu Tadeuszu” czytelnik spotyka się z postacią Jacka Soplicy – szlachcica, który w wyniku wielu życiowych decyzji, musiał ukrywać się nawet przed własną rodziną pod imieniem księdza Robaka. W scenie spowiedzi księdza Robaka przed klucznikiem Horeszków – Gerwazym Rębajło – odsłania się największa tajemnica życia tego pierwszego bohatera. Jacek Soplica był niegdyś zakochany w Ewie – córce Stolnika Horeszki, który mieszkał w jego sąsiedztwie. Niestety młody Soplica uważał, że jest zbyt ubogim kandydatem do jej ręki, więc nigdy nie wyraził swoich uczuć. Gdy ojciec przedstawił mu kandydata na męża córki – uciekł z zamku pełen wściekłości, której nie dał rady ugasić przez dłuższy czas. Dlatego więc, gdy zauważył, że na zamek Horeszków napadli Moskale, a Stolnik radzi sobie z odparciem tego ataku, Soplicę ogarnęła wściekłość i odebrał sukces Horeszki niemal jako osobistą zniewagę. Soplica był tak zaślepiony złością i poczuciem krzywdy, że chwycił za moskiewski karabin i przypadkiem wystrzelił z niego w kierunki Stolnika, zabijając go. Ta jedna decyzja, o podniesieniu broni i oddaniu strzału, zaważyła na całym późniejszym życiu Jacka Soplicy oraz jego syna. W wyniku tego morderstwa Soplica został uznany za osobę sprzyjającą rosyjskiemu zaborcy i uhonorowano go za to finansowo, przekazując mu część majątku zabitego Stolnika. Zaproponowano mu także udział w konfederacji targowickiej. Soplica od tego momentu musi resztę życia spędzić na pokucie za swój haniebny występek. Ucieka z kraju, walczy z Legionach Polskich generała Dąbrowskiego, aż ostatecznie wstępuje do zakonu i zostaje znanym czytelnikowi księdzem Robakiem. Ze względu na jego czyny cierpią też inni, na przykład jego syn, Tadeusz, który od tego czasu dorasta bez ojca. Gdyby Soplica podjął wtedy inną decyzję, zamiast popełnić morderstwo, to jego życie zapewne wyglądałoby zupełnie inaczej – w domu rodzinnym, z synem. Byłoby zapewne o wiele spokojniejsze.
W “Panu Tadeuszu” wybory zaważają nie tylko na życiu Jacka Soplicy, ale także na losach jego syna, Tadeusza. Dotyczą one relacji, w które wchodzi. Tadeusz przez pewien czas utrzymuje bliską relację z Telimeną, która pragnie go uwieść i poślubić. Ostatecznie jednak Tadeusz dokonuje wyboru i porzuca Telimenę, a zamiast niej zaręcza się z młodziutką Zosią. Jest to decyzja, która z pewnością wpłynęła na wygląd jego dalszego życia.
Inny przykład człowieka, którego życie zostało odmienione przez jego wybory, to doktor Tomasz Judym z powieści Stefana Żeromskiego “Ludzie bezdomni”. Judym na końcu utworu staje przed dylematem, jakie życie powinien dalej wieść i jest przez to “jak sosna rozdarta”. Z jednej strony wciąż chce pomagać ludziom poprawiać ich życie, leczyć ich, a z drugiej zaś chciałby związać się ze swoją ukochaną, Joasią Podborską. Judym uważa, że te dwie życiowe drogi wykluczają się wzajemnie i może zrealizować tylko jedną z nich. Sądzi bowiem, że małżeństwo z Joasią stać mu będzie na przeszkodzie w niesieniu ludziom pomocy. Czuje również, że ma wobec społeczeństwa dług, który może spłacić tylko poświęcając sie pracy na jego rzecz. Z drugiej strony ma świadomość tego, że odrzucając miłość sprawia cierpienie sobie i ukochanej. Judym ma więc świadomość, że dokonując wyboru na zawsze odmieni kształt swojego życia. Dlatego też jest wewnętrznie rozdarty i bezradny w obliczu konieczności podjęcia tej decyzji. Judym ostatecznie pozostaje wierny swoim wartościom i zasadom, nawet jeśli cena, którą za to zapłaci jest wysoka i oznacza życie w samotności.
Wybory, których dokonuje człowiek w trakcie swojego życia, bardzo mocno wpływają na jego kształt. Każda podjęta decyzja oznacza wybór innej ścieżki, na której spotyka się innych ludzi i inne wydarzenia. Czasami to pozornie drobne czyny zmieniają losy człowieka, a czasami to wielkie, podniosłe wydarzenia wpływają na jego przebieg. Przedstawione dzieła literackie i ich bohaterowie są doskonałymi przykładami na to, jak nawet spontaniczna, nieprzemyślana decyzja może zaważyć na ludzkich losach, a co dopiero świadomy wybór, podjęty ze świadomością wszystkich jego konsekwencji.