„Ludzie bezdomni” to jedna z najbardziej znanych powieści autorstwa Stefana Żeromskiego. Po raz pierwszy wydano ją w roku 1900 i przybliża ona czytelnikom historię Tomasza Judyma, lekarza-społecznika, który działał na rzecz poprawy warunków życia robotników i pracowników fabryk. Stefan Żeromski w swoim dziele zawarł wiele istotnych motywów literackich, dzięki którym przedstawił realia życia w ówczesnej Polsce.
Motyw miłości
Stefan Żeromski umieścił w swojej powieści motyw miłości – nieszczęśliwej i niespełnionej. Tomasz Judym zakochał się bowiem z wzajemnością w Joannie Podborskiej. Ich związek borykał się jednak z wielkimi trudnościami. Judym był lekarzem i społecznikiem, który działał na rzecz podniesienia standardu życia robotników i ludzi ubogich. Była to jego społeczna misja. Judym uważał jednak, że związek z Joasią stałby mu na drodze do realizacji tego celu. Zmuszony był wybierać między miłością a obowiązkiem.
Motyw bezdomności
Bardzo ważny w powieści jest także motyw bezdomności, zawarty już w jej tytule. Ma ona kilka znaczeń, dosłownych i metaforycznych. Bohaterowie, tacy jak Judym, są bezdomni w sensie, który oznacza pozbawienie ich najbliższej rodziny, domowej atmosfery i wsparcia bliskich. Mają dach nad głową, ale nie jest to ich prawdziwy dom, nie mają też swojej rodziny, która byłaby dla nich opoką. Realnej bezdomności doświadczają za to ludzie ubodzy, pracownicy fabryk, którzy śpią w miejscu pracy lub żyją w fatalnych warunkach, tłocząc się na przykład w jednej izbie z całą rodziną. Żeromski w ten sposób przedstawił problemy trapiące we współczesnych mu czasach społeczeństwo.
Motyw zmian społecznych
Fatalne warunki życia wielu osób łączą się także z motywem zmian społecznych. Żeromski postulował je poprzez postać Tomasza Judyma – lekarza i społecznika, który pragnął, by ludzie najubożsi mieli szansę żyć w godnych warunkach i by wszyscy zyskali dostęp do opieki medycznej. W owych czasach były to postulaty rewolucyjne, a Judym był raczej osamotniony w swoich przekonaniach. Żeromski w ten sposób pokazał, jak trudne jest działanie na rzecz społeczeństwa i wprowadzanie w nim zmian, które wymagają od najbogatszych grup społecznych poświęcenia.
Motyw pracy
Istotny także jest motyw pracy. Na przykład Tomasz Judym jest całkowicie oddany swojej pracy, do tego stopnia, że podporządkowuje jej wszystko. Żeromski opisuje także katastrofalne warunki pracy robotników i to, w jaki sposób są oni wykorzystywani w fabrykach, w miejscach, w których łatwo stracić zdrowie, a nawet życie. W swojej powieści Żeromski zauważa więc, że praca bywa przedmiotem opresji i używa jej się do tego, by pewne grupy społeczne bogaciły się kosztem drugich. Praca w jego tekście może się też stać sensem życia i misją społeczną.
Motyw cierpienia
Fatalne warunki pracy, ubóstwo, choroby i ciągła niepewność o jutro – w „Ludziach bezdomnych” Żeromski zawarł też więc motyw cierpienia. Jest ono wszechobecne. Judym cierpi z powodu niespełnionej miłości, trudnego dzieciństwa i frustracji wywołanej tym, że jego postulatu nie znajdują zrozumienia wśród innych lekarzy. Ubodzy ludzie cierpią z powodu warunków życia, w których zmuszeni są pracować i żyć. Cierpienie w powieści jest więc wszechobecne i każdego człowieka dotyka w sposób indywidualny.
Motyw miasta
Wydarzenie powieści mają miejsce w Warszawie i w Paryżu, obecny jest zatem motyw miasta. Ukazane są na zasadzie kontrastu. Paryż jest pięknym miejscem do życia, poukładanym i wygodnym, natomiast Warszawa jest źle zorganizowana, pełna brudu i chaosu. Żeromski pokazuje więc, jak najbliższe otoczenie wpływa na poziom życia i warunki, w jakich człowiek musi funkcjonować. Miasto to przestrzeń, która kształtuje każdego i wpływa na kształt jego losów.
Motyw lekarza
Żeromski dzięki postaci Tomasza Judyma przybliżył także czytelnikom motyw lekarza. Jest on skontrastowany z innymi członkami medycznego środowiska. Judym wyróżnia się na ich tle – leczy dla idei, nie dla zarobku i chciałby, żeby wszyscy ludzie mieli dostęp do usług medycznych na wysokim poziomie i możliwość dbania o higienę. Judym jest więc nie tylko lekarzem, ale także społecznikiem.