„Potop” to druga część trylogii Henryka Sienkiewicza, która opowiada o czasach szwedzkiego najazdu na Polskę. Jest to więc wielowątkowa historia, ukazująca czytelnikowi wiele zagadnień i motywów, a także zapoznaje go z wieloma barwnymi postaciami z pierwszego oraz z dalszego planu. W związku z tym problematyka „Potopu” jest więc także wyjątkowo bogata i obejmuje wiele zagadnień.
Warto pamiętać, że „Potop” można podzielić na dwa główne wątki, czyli ten historyczny i ten miłosno-przygodowy. To właśnie one wyznaczają główny zakres problematyki tego dzieła. Pierwszy z nich oparty jest na faktycznych wydarzeniach, jakie miały miejsce w trakcie potopu szwedzkiego. Drugi z kolei stanowi już fikcję literacką, stworzoną przez Sienkiewicza na potrzeby jego powieści. Wydarzenia historyczne stanowią więc ciekawe tło dla opowiadanych przez autora perypetii Kmicica, Oleńki oraz reszty bohaterów.
Problematyka historyczna obejmuje dwa lata z czasów potopu szwedzkiego i została przez Sienkiewicza stosunkowo wiernie odwzorowana na podstawie historycznych przekazów i relacji. Posłużyła ona więc do ukazania wydarzeń z wieku XVII, zapoznania z nimi czytelnika oraz przedstawienia mu szerokiej panoramy społeczeństwa polskiego z tamtego okresu. Dodatkowo Sienkiewicz przywołał tę historię, by wzbudzić w sercach swoich czytelników nadzieję na lepsze czasy, „Potop” ukazał się bowiem w czasach zaborów, kiedy to społeczeństwo straciło nadzieję na odzyskanie wolności. Autor sięgnął więc po wielkie wydarzenia z historii swojego narodu, pokazując tym samym czytelnikom, że są częścią społeczności, która w przeszłości odnosiła spektakularne zwycięstwa i z pewnością jest w stanie zwyciężyć po raz kolejny.
Z kolei problematyka związana z romansem i przygodą stanowiła atrakcyjną historię, wciągającą czytelników i sprawiającą, że chcieli oni dalej śledzić losy lubianych przez siebie bohaterów. To także okazja, którą Sienkiewicz wykorzystał do tego, by pokazać, jak wiele człowiek jest w stanie zmienić, jeśli tylko podejmie się pracy nad swoim charakterem i słabościami. Przemiana Kmicica była więc motywującym obrazem, a jego miłość do Oleńki pokazuje, że warto walczyć o swoje uczucia i nadzieje i nigdy się nie poddawać na drodze do nich.
Problematyka dzieła Sienkiewicza pokazuje więc ludzkie wzloty i upadki, ale jej głównym celem jest dawanie kolejnym pokoleniom nadziei na lepsze jutro, które można stworzyć, ciężko pracując na jego rzecz.