Problem upadku wartości. Omów zagadnienie na podstawie Tanga Sławomira Mrożka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Autor: Marta Grandke

Problematyka upadku wartości moralnych jest zagadnieniem, które towarzyszy ludzkości od początku historii jej istnienia, od kiedy tylko ukształtowały się systemy i przekonania, którymi człowiek kieruje się w swoim życiu. Najczęściej łączy się to z pokoleniowym buntem przeciwko zastanej rzeczywistości, młodzi buntują się przeciwko starszym, żądając rozluźnienia obyczajów i więcej swobody. Starsi z kolei lamentują, że świat zmienia się na gorsze, ponieważ święcie wierzą, że ich pomysły były najlepsze. Konflikt wartości wyrasta także na gruncie klasowym – jedne grupy społeczne są przekonane, że ich przekonania i sposób postrzegania świata są lepsze od innych, a gdy reszta społeczeństwa buntuje się, wieszczony jest koniec znanego świata. Przykłady problematyki upadku wartości odnaleźć można w literaturze, na przykład w „Tangu” Sławomira Mrożka czy w „Nie-boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego. 

Dramat „Tango” przedstawia problematykę upadku wartości moralnych właśnie na podstawie konfliktu między pokoleniami. Mrożek ukazuje bowiem rodzinę, która nie może się porozumieć ze względu na różnice światopoglądowe. Starsze pokolenie, czyli Stomil i Eleonora reprezentują bunt, awangardę, wolność oraz chaos. W czasach swojej młodości klasycznie negowali oni zastany porządek świata i chcieli pozbyć się krępujących ich zasad i obyczajów. W wyniku ich buntu świat przerodził się w chaos, w miejsce, w którym nie obowiązują żadne normy i każdy robi, co tylko mu się podoba. W wyniku tego Eleonora na przykład sypia z lokajem Edkiem, o czym doskonale wie jej mąż.

Taki obraz świata do rozpaczy doprowadza jednak ich syna, Artura, który nie może odnaleźć się w swojej zwyczajowej roli młodego, zbuntowanego człowieka. Jego rodzice nie zostawili bowiem już dla niego żadnych zasad czy obyczajów, przeciwko którym mógłby on protestować. Wybiera więc bunt odwrócony i chce przywrócić światu jego porządek. Artur uznaje bowiem zachowanie swoich rodziców za upadek wartości moralnych i chce mu zapobiec. Nie potrafi się odnaleźć w świecie, w którym nie obowiązują żadne jasne zasady, brakuje mu oparcia, jakie daje tradycja i obyczajowość. Upadek wartości moralnych jest więc przez Artura odbierany jako zagrożenie, niepewność i z całych sił próbuje on powstrzymać ten proces. Jest jednak w swoich staraniach osamotniony, cała jego rodzina bowiem nie widzi potrzeby zachowywania się według jakiegokolwiek kodeksu etycznego, wolą swobodę i rozpasanie.

Problematyka upadku wartości moralnych pojawia się także w dziełach starszych od „Tanga” Mrożka, na przykład w „Nie-boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego. Upadek wartości przedstawiony jest tam przy postaci hrabiego Henryka, który porzuca swoją rodzinę dla pięknej kobiety oraz w obrazie rewolucji Pankracego. Hrabia Henryk nie radzi sobie z obowiązkami ojca, dlatego szybko porzuca swoją żonę i dziecko dla pięknej Dziewicy, okazuje się ona być jednak marą senną, groźną ułudą. Henryk wraca więc do swoich bliskich i podejmuje się opieki nad synem, zwycięża więc w nim poczucie moralności. Jednak prawdziwy konflikt Krasiński zarysował, tworząc obraz okrutnej rewolucji, która wybuchła z inicjatywy klasy robotniczej i wymierzona była w porządek świata stworzony przez arystokrację.

Klasa robotnicza miała dość wyzysku i zasad, które ją ograniczały, dlatego rozpętała konflikt, który miał zmienić zasady rządzące rzeczywistością i zaprowadzić w społeczeństwie sprawiedliwość. Rewolucjoniści zostali jednak przedstawieni przez Krasińskiego jako ludzie prymitywni, agresywni i wulgarni, pragnąc tylko niszczyć to, co piękne, by zaspokoić swoje najbardziej pierwotne instynkty. Według Krasińskiego walczyli także oni z Kościołem i z wiarą, która narzucała światu kodeks moralny. Poeta utożsamiał bowiem prawdę, dobro i szlachetność z arystokracją, przeciwko której walczyli rewolucjoniści. W jego oczach zrywy wolnościowe najbardziej ubogich mas społecznych były upadkiem wartości moralnych, święcie bowiem wierzył w to, że tylko arystokracja może reprezentować wszystko to, co właściwe. Stąd też tak okrutny opis rewolucjonistów i porównanie przejścia przez ich obóz do piekła Dantego. Krasiński uważał bowiem, że rozszerzenie wolności obywatelskich, przyznanie praw stanom innym niż arystokracja oznacza bowiem upadek wartości moralnych oraz zagładę świata, w którym żył i w który wierzył.

Nie akceptował on koncepcji społecznej równości i sprawiedliwości, dlatego wolność i dobrobyt stanów innych niż arystokracja wydawały mu się pomysłami podsuniętymi ludziom przez samego diabła. W jego opinii Polskę, patriotyzm dobroć i szlachetność reprezentowała sobą jedynie szlachta, reszta ludzi nie miała dla niego żadnej wartości.

Hasło problematyki upadku wartości moralnych kryje więc za sobą bardzo wiele rzeczy. Może ono oznaczać na przykład pokoleniowy bunt i odmienne światopoglądy wyznawane między starszymi i młodszymi ludźmi. Może też jednak sygnalizować klasowe napięcia i społeczne nierówności, gdzie za upadek uznaje się fakt, że społeczne przywileje nie dotyczą już tylko jednej, wyróżnionej grupy społecznej.

Dodaj komentarz