W roku 1834 Adam Mickiewicz po raz pierwszy wydał swoje najsłynniejsze dzieło – epopeję narodową zatytułowaną „Pan Tadeusz”. Jest to opowieść, w której autor zawarł losy rodziny Sopliców, Horeszków oraz wielu innych postaci pobocznych, których historie razem tworzą wiele skomplikowanych wątków i opowieści, które razem tworzą opowieści o dwóch pokoleniach i konfliktach, które się toczyły między ich reprezentantami. Jedną z drugoplanowych, ale niezwykle ważnych postaci, jest klucznik rodu Horeszków, czyli Gerwazy Rębajło.
Wątek Gerwazego ma znaczenie dosłowne oraz symboliczne. W warstwie dosłownej był on służącym jako klucznik podwładnym Stolnika Horeszki. Był ubogim szlachcicem i razem ze swoim panem walczył przeciwko Moskalom. Gdy Jacek Soplica zamordował Stolnika, to Gerwazy był tym, który poprzysiągł zabójcy zemstę za jego czyn. Mimo upadku rodu Horeszków, Gerwazy nadal starał się opiekować tym, co pozostało z ich majątku. Gdy do sporu o zamek dołącza ich daleki krewny – hrabia – to Gerwazy uznaje go za ostatniego członka rodu i wspiera w jego działaniach. Gerwazy słynął z odwagi oraz ze swojego wielkiego rapiera. To właśnie on był też osobą, która wysłuchała przedśmiertnej spowiedzi Jacka Soplicy i udzieliła mu rozgrzeszenia. To także człowiek niezwykle wierny, który dbał o interesy ukochanego pana, nawet gdy ten od dawna już nie żył.
Gerwazy nie był jednak jedynie klucznikiem i strażnikiem zamku oraz pozostałości majątku Horeszków. Strzegł on także dawnych tajemnic rodów, co symbolizować mógł jego pęk klucz. Otwieranie i zamykanie drzwi przez Gerwazego z kolei było metaforycznym odsłanianiem kolejnych sekretów przed bohaterami utworu. Gerwazy był bowiem skarbnicą pamięci o okolicznych rodach i wydarzeniach, jakie stały się ich udziałem. Gerwazy jest także figurą mściciela, który pamięta o dawnych krzywdach, jakich doznał ród Horeszków i jest gotów aż do swojej śmierci ścigać za nie Sopliców. Jego porywczość i mściwość prowadzi ostatecznie do katastrofy, jednak to właśnie Gerwazy okazuje się być tą osobą, która zamyka klamrę kompozycyjną życia Jacka Soplicy i udziela mu wybaczenia, które wcześniej wyraził także jego pan – Stolnik Horeszko. Jest on także postacią, która doświadczyła faktycznej i symbolicznej zmiany.