Bohaterowie literaccy pod wieloma względami przypominają prawdziwych ludzi – tak samo spotykają ich niespodziewane sytuacje, doświadczają silnych uczuć, czasami ulegają swoim słabościom i tak samo przechodzą przemiany wewnętrzne. Postaci takie określa się mianem bohaterów dynamicznych i czasami osoba z końca powieści czy dramatu w niczym nie przypomina tej, którą pierwotnie poznał czytelnik, rozpoczynając lekturę. Przemiana wewnętrzna bohatera to często jeden z najważniejszych motywów dzieła. Pojawia się on w takich tekstach jak „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego, „Potop” Henryka Sienkiewicza, „Kordian” Juliusza Słowackiego oraz „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza.
„Zbrodnia i kara” opowiada o losach byłego studenta prawa, Rodiona Raskolnikowa, który musiał porzucić swoją edukację i żyje w skrajnej nędzy. Brak perspektyw na lepsze życie frustruje go, a na dodatek Raskolnikow wyznaje osobliwe przekonanie, że jednostki wybitne mają prawo eliminować ze społeczeństwa ludzi złych i niepotrzebnych. W ten sposób Raskolnikow postanawia zabić starą lichwiarkę i czyni to przy pomocy siekiery. Morduje także jej siostrę. Okazuje się jednak, że Raskolnikow nie daje sobie rady z morderstwem i reaguje na nie jak zwykły człowiek, ma wyrzuty sumienia i boi się, że zostanie złapany. Oprócz tego spotyka także Sonię, która przez biedę jest zmuszona pracować jako prostytutka, ale godzi się ze swoim losem i jest głęboko wierząca.
Wyrzuty sumienia i dobry wpływ Soni ostatecznie przyczyniają się do przemiany wewnętrznej Raskolnikowa. Przyznaje się on do popełnionej zbrodni i odbywa za nią karę – spędza osiem lat na katordze na Syberii. Tam doznaje też czegoś w rodzaju duchowego oświecenia w czasie choroby. Po niej staje się nowym człowiekiem, zmartwychwstaje i zaczyna dostrzegać sens w głębokiej wierze w Boga, do czego też zainspirowała go Sonia. Raskolnikow porzuca swoje przekonania z początku powieści i staje się inną osobą, wierzącą, mniej cyniczną i akceptującą swój los. Odpokutowuje straszliwą zbrodnię, jaką wcześniej popełnił.
W powieści „Potop” Sienkiewicz początkowo opisuje jej głównego bohatera, Andrzeja Kmicica, jako gwałtownego szlachcica i awanturnika, który gwałtem bierze to, co chce i nie przejmuje się innymi. Jednak Kmicic zmienia się pod wpływem miłości do Aleksandry Billewiczówny i przez popełnione przez siebie błędy – zdradza ojczyznę w czasie potopu szwedzkiego, a ukochana go odrzuca. Kmicic zmienia swoje imię na pana Babinicza i chce odpokutować swoje grzechy, by z powrotem cieszyć się dobrą opinią. Udaje mu się to, ponieważ niemal poświęca swoje życie dla ojczyzny. Cieszy się potem łaskami króla, a Oleńka Billewiczówna zostaje jego żoną.
Kordian z dramatu Juliusza Słowackiego także się zmienia. Początkowo jest młodym chłopcem, raczej biernym i spędzającym czas na refleksjach, jednak pozbawionym celu w życiu. Wyznaje miłość starszej od siebie Laurze i zostaje przez nią odtrącony, próbuje zatem popełnić samobójstwo. Potem wyrusza w podróż po Europie, która uczy go wielu rzeczy o życiu i świecie, a na jej końcu przechodzi wewnętrzną przemianę na szczycie góry Mont Blanc. Kordian staje się wówczas patriotą, gotowym podjąć aktywną walkę o wolność ojczyzny.
W powieści „Pan Tadeusz” przemianę wewnętrzną przechodzi Jacek Soplica. Początkowo był on porywczym szlachcicem, który w gniewie zamordował swojego sąsiada, Stolnika Horeszko. Musiał uciekać z kraju, a potem przybrał imię księdza Robaka i robił wszystko, by odpokutować swoją zbrodnię – stał się dojrzalszym i rozsądniejszym człowiekiem. Soplica przeszedł zatem bardzo długą drogę i ostatecznie odpuszczono mu jego winy.