„Exegi monumentum” to jeden z najwybitniejszych utworów Horacego – rzymskiego poety tworzącego w czasach antyku. Tytuł w tłumaczeniu z łaciny oznacza „Wybudowałem pomnik”. Stało się to hasłem przewodnim odrodzenia wzorców antycznych, szczególnie w renesansie. „Exegi monumentum” jest utworem zamykającym trzecią część ” Pieśni” Horacego.
Exegi monumentum – analiza i środki stylistyczne
Utwór „Exegi monumentum” to pieśń, która w kulturze antycznej była rodzajem poezji śpiewanej przy akompaniamencie muzyki. W późniejszych czasach inspirowano się pieśniami antycznymi, co zapoczątkowało tworzenie utworów zwanych odami. Tłumaczenie tekstu na język polski wykonał Adam Ważyk. Pieśni Horacego charakteryzują się wzniosłością i melodyjnością.
Utwór „Exegi monumentum” składa się z czterech, czterowersowych strof, pisanych trzynastozgłoskowcem. Nie zastosowaniu tu ani rymów, ani znaków interpunkcyjnych. Są za to liczne przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzi do kolejnego wersu, np. z tego kraju gdzie gruntom brak wody gdzie Daunus/rządził ludem rubasznym ja z nizin wyrosły”.
Pojawia się apostrofa, bezpośredni zwrot do muzy tragedii Melpomeny, „delfickim laurem Melpomeno łaskawie opleć moje włosy” co stanowi element liryki inwokacyjnej. Podmiot liryczny, wypowiada się w pierwszej osobie liczny pojedynczej, np. „wybudowałem, „ wiem”, co jest chrakterystyczne także dla utworów liryki bezpośredniej.
Pieśń jest niezwykle rozbudowana stylistycznie. Mamy tu do czynienia z wieloma epitetami, ” oszalały Akwilon”, „ ludem rubasznym”, „ delfickim laurem” oraz metaforami, np. „ wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu”, „ rosnący w sławę potąd będę wciąż młody”. Zastosowano także , „ trwalszy niż ze spiżu”.
Exegi monumentum – interpretacja utworu
Wybudowałem pomnik
Podmiot liryczny pieśni utożsamiany jest z samym autorem – Horacym. „Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu” to wyraz opinii poety nad nieśmiertelnością dzieł artystycznych. Po śmierci autora, jego utwór staje się pomnikiem, gwarantującą pamięć o nim i jego twórczości.
Podmiot liryczny jest zatem przekonany, że jego poezja przetrwa wieki i przyniesie mu nieśmiertelność. Spiż, to inaczej stop miedzi z cynkiem i ołowiem, jest bardzo trwałym materiałem. Słowa są jednak jeszcze silniejsze od tworzywa, ponieważ nie są podatne na ciężkie warunki atmosferyczne, uszkodzenie, erozję związaną z upływem czasu „ nie zniszczy go czas ani Akwilon – gwałtowny wiatr północny”.
W pieśni znajdujemy także kilka odniesień autobiograficznych. „Ja z nizin wyrosły” odnosi się do Horacego, który pochodził z niższej warstwy społecznej, nie był człowiekiem wysoko urodzonym. Wspomina też o rzece Aufidus w Apulii, która płynęła nieopodal rodzinnego miasta artysty.
Autor uznaje także, że będzie wiecznie młody, dopóki „na Kapitol ma wstępować z milczącą westalką pontifex”, jest to odniesienie do rytuału regularnego składania ofiary Jowiszowi, przez wielkiego kapłana Pontifexa i wielkiej westalki. W wierszu odnaleźć można także apostrofę do muzy tragedii, podmiot liryczny prosi ją o wieniec Apollina – boga poezji. To oznaka, że prosi o poparcie i nagrodzenie swojej twórczości przez bogów, szuka ich docenienia.
Non omnis moriar
Pieśń „ Exegi monumentum” zawiera popularny wątek literacki „non omnis moriar” tzn. nie wszystek umrę, wykorzystywany także w Polsce, w późniejszych epokach, np. renesansie i romantyzmie. Słowa te są wyrażeniem wiary w to, że śmierć fizyczna to nie koniec istnienia człowieka. Pamięć o nim i jego sława będzie trwała wiecznie, dzięki pozostawionej po sobie twórczości.
Dla wielu artystów jest to motywacja do tworzenia dzieł, ponieważ wierzą, że są one ich spuścizną, dzięki której ich nazwiska będą powtarzane jeszcze wieki po śmierci. Słowa non omnis moriar, zakładają dwojaką naturę twórców. Z jednej strony są zwyczajnymi śmiertelnikami, jak każdy człowiek, który kiedyś odejdzie z tego świata. Z drugiej strony, pozostawiając swoje utwory zachowują cząstkę siebie w pamięci przyszłych pokoleń. Ich słowa będą wieczne.
Podsumowanie
„Exegi monumentum” Horacego wyraża przekonanie autora, że mimo jego śmierci fizycznej – utwory, które po sobie pozostawi, będą jego niezniszczalnym pomnikiem, zapewniającym mu życie i wieczną sławę. W pieśni zostaje wykorzystany bardzo znany motyw literacki, po który sięgano później w wielu epokach, „non omnis moriar”- nie wszystek umrę. Artyści wierzą, że ich utwory to spuścizna , która gwarantuje nieśmiertelność, mimo fizycznego opuszczenia tego świata.
Dla Horacego, jego poezja jest „trwalsza niż ze spiżu”, ponieważ nawet najtrwalsze tworzywo wystawione jest na działanie czasu, zagrożeń atmosferycznych i innych czynników, natomiast dzieła będą wieczne i nic nie jest w stanie wpłynąć na ich zniszczenie. Horacy to niewątpliwie wybitna postać literacka. Jego utwór powstał wieki temu, żył on jeszcze przed naszą erą, a teksty które stworzył przetrwały do dziś dnia. Można z całkowitą pewnością uznać je za pomnik artysty. Wybudował coś naprawdę trwałego, co inspiruje artystów na całym świecie i zachwyca nawet człowieka współczesnego, żyjącego w XXI wieku.