Jedną z najtrudniejszych rzeczy w życiu człowieka może być przebaczenie innym krzywd, które się od nich doznało. Przebaczenie wymaga silnej woli i charakteru, a czasami w życiu pojawiają się takie wydarzenia, których nie da się wybaczyć i zapomnieć. Przebaczenie stało się jednym z ważniejszych motywów literackich, obecnych w dziełach już od czasów starożytnych. Szczególnie istotną rolę ono spełnia w religii chrześcijańskiej – jest ono jednym z jej fundamentalnych założeń. Czasami w literaturze ważnym motywem, wpływającym na bohaterów i kształt fabuły, jest brak przebaczenia.
Biblia
Jednym z najważniejszych przedstawień motywu wybaczenia jest ten, który pojawia się w Biblii – Chrystus przebacza oprawcom. Na tym miłosierdziu oparta jest cała religia chrześcijańska. Jezus wycierpiał wiele z rąk swoich prześladowców – nałożenie korony cierniowej, biczowanie, przejście całej drogi z krzyżem na ramionach, a na końcu przebicie boku włócznią i śmierć. Mimo to okazał miłosierdzie swoim prześladowcom i wybaczył im. Taka postawa stała się po jego śmierci podstawą nauki i wiary głoszonej jego imieniu.
Przebaczenie jest więc podstawą zachowania dobrego chrześcijanina i powinno zostać udzielone nawet osobom, które na nie nie zasługują. Staje się ono wyrazem miłości do bliźniego i najwyższą jej formą. Chrystus udowodnił, że każdy, nawet najgorszy oprawca i przestępca zasługuje na miłosierdzie przebaczenia. Chrystus swoim życiem dał przykład innym ludziom na całym świecie, by oni też nauczyli się przebaczać.
Romeo i Julia – William Szekspir
W dramacie Szekspira opisana zostaje wieloletnia waśń między dwoma rodami. Trwa ona już tak długo, że nikt tak na dobrą sprawę nie pamięta już jej początków oraz powodu, jednak obie rodziny nadal ją kontynuują, nienawidząc się wzajemnie. Konflikt doprowadzi jednak do śmierci najmłodszych przedstawicieli rodów – Romea i Julii. Zakochali się oni w sobie, jednak nie mogli być razem przez niezgodę panującą między ich rodzinami i ostatecznie, w wyniku wielu intryg i zawirowań losu, oboje popełnili samobójstwo.
Dopiero ich śmierć otworzyła oczy obydwu rodom i uświadomiła im, jak destrukcyjny wpływ na ich życie miała wieloletnia waśń. Doprowadziło to do wzajemnego przebaczenia sobie i pojednania. Gdyby wybaczenie to przyszło wcześniej, mogłoby uratować wiele żyć – przede wszystkim Romea i Julii oraz innych, którzy pojedynkowali się i zginęli w trakcie konfliktu – Merkucja, Tybalta czy Parysa. Wybaczenie mogło mieć więc moc uzdrawiającą i ratującą życie, ale pojawiło się ono zbyt późno. Pokazuje to, że nie tylko samo przebaczenie jest ważne, ale także jego czas. Człowiek zaślepiony nienawiścią zbyt późno może dostrzec, że powinno ono przyjść o wiele wcześniej, by zapobiec wyrządzeniu nieodwracalnych szkód.
Pan Tadeusz – Adam Mickiewicz
Jedna z głównych postaci „Pana Tadeusza” – Jacek Soplica to człowiek porywczy. Gdy okazało się, że nie będzie mógł pojąć za żonę swojej ukochanej Ewy Horeszkówny, ogarnęła go złość. Dlatego więc, gdy był świadkiem napadu Moskali na zamek jej ojca, bez namysłu dołączył do walki i zamordował Stolnika Horeszkę, który wcześniej odmówił mu ręki swojej córki.
W wyniku tych wydarzeń Soplica musiał uciekać z kraju, a Klucznik rodu Horeszków – Gerwazy Rębajło – poprzysiągł mu zemstę. Jacek Soplica dopiero po latach wraca w rodzinne strony, kryjąc się pod imieniem księdza Robaka. W utworze dochodzi do bitwy z Rosjanami, w czasie której raniony zostaje Jacek Soplica. Na łożu śmierci wyznaje on Klucznikowi kim jest i spowiada mu się ze swoich grzechów. Gerwazy – wzorem swojego zmarłego pana – udziela przebaczenia Soplicy i dzięki temu może on umrzeć spokojnie, z czystą duszą i sumieniem.
Jacek tym samym może przebaczyć sam sobie swoje grzechy. Jego winy zostają wymazane. Przebaczenie ma w tym utworze moc oczyszczającą i pozwalającą jednym w spokoju odejść, a innym żyć z czystym sumieniem i wiedzą, że uczyniło się to, co powinno. Dla Gerwazego przebaczenie było możliwe tylko dzięki przykładowi, jaki dał mu jego pan – Stolnik Horeszko, który w ostatnich chwilach swojego życia wybaczył swojemu mordercy. Jego postawa sprawiła, że Klucznik ostatecznie zrezygnował z planowanej przez wiele lat zemsty i pozwolił Jackowi odejść w spokoju, ze świadomością, że zamknął on wszystkie swoje doczesne sprawy.
Motyw przebaczenia w innych dziełach
Motyw przebaczenia znaleźć można w różnych dziełach literatury ze wszystkich epok:
- Odyseja Homera – brak przebaczenia ze strony boga Posejdona, którego syn cyklop został oślepiony, sprawił, że Odyseusz przez dziesięć lat próbował wrócić do rodzinnej Itaki.
- Biblia – syn marnotrawny powraca do ojca, który przebacza mu jego zachowanie i przyjmuje z powrotem do domu.
- Balladyna Juliusza Słowackiego – stara matka Balladyny wybacza córce to, że się jej wyparła i wygnała ze swojego domu.
- Zemsta Aleksandra Fredry – wieloletni wrogowie wybaczają sobie nawzajem i kończą tym samym długi konflikt.
- Krzyżacy Henryka Sienkiewicza – Jurand ze Spychowa wybacza mistrzowi krzyżackiemu, który go torturował i próbował skazać na śmierć.
- Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza – Skrzetuski wybacza Bohunowi porwanie Heleny i puszcza go wolno.
- Quo vadis Henryka Sienkiewicza – pogańscy bohaterowie uczą się od chrześcijan wartości przebaczenia.
- Wesele Stanisława Wyspiańskiego – inteligencja nie potrafi wybaczyć i zapomnieć chłopom kwestii rzezi galicyjskiej pod przywództwem Jakuba Szeli.