Człowiek – istota pełna sprzeczności. W pra­cy od­wo­łaj się do: wy­bra­nej lek­tu­ry obo­wiąz­ko­wej – utwo­ru epic­kie­go albo dra­ma­tycz­ne­go, in­ne­go utwo­ru li­te­rac­kie­go – może to być rów­nież utwór po­etyc­ki i wy­bra­nych kon­tek­stów.

Trudno jest zrozumieć naturę człowieka. Jest ona bowiem pełna sprzeczności i zdarza się, że dana osoba może podejmować decyzje niezrozumiałe dla jej otoczenia. Niektórzy świadomie wybierają działania, które mogą im zaszkodzić, odrzucają okazje, jakie mogłyby zmienić ich życie, wchodzą w toksyczne związki lub podejmują decyzje sprzeczne z ich światopoglądem. Czasami trudno jest zrozumieć człowieka oraz to, w jaki sposób funkcjonuje os każdego dnia. Te wyjątkowe sprzeczności zostały dostrzeżone przez wielu filozofów oraz twórców literackich. Poświęcili im oni wiele refleksji, próbując zrozumieć, czym tak naprawdę są targające człowiekiem wątpliwości i wykluczające się wzajemnie potrzeby, które się w nim pojawiają. Widać to w takich dziełach jak „Lalka” Bolesława Prusa, „Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego oraz „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego.

W powieści „Lalka” autorstwa Bolesława Prusa głównym bohaterem jest Stanisław Wokulski. To człowiek urodzony i wychowany na pograniczu dwóch zupełnie różniących się od siebie epok, czyli romantyzmu i pozytywizmu. Cechowały się one zupełnie różnymi programami i światopoglądem, inaczej postrzegały wiele kwestii społecznych czy związanych z walką o ojczyznę. Wokulski był więc pod silnym wpływem zarówno romantycznych dzieł i kultu indywidualności i walki zbrojnej o niepodległość Polski, jak i pozytywistycznego podejścia do pracy, uzdrawiania społeczeństwa oraz rozwoju i nauki. W Wokulskim w związku z tym wykształciło się wiele sprzeczności. W młodości brał udział w powstaniu styczniowym, czego później jako dojrzały człowiek żałował. Dostrzegł bowiem, jak wiele wycierpiał i niewiele zyskał przez udział w walkach.

Romantyczna natura Wokulskiego objawiała się także w jego ogromnej i nieodwzajemnionej miłości do Izabeli Łęckiej. Żywił ją do swojej wybranki, mimo wszystkich różnic, jakie ich dzieliły i wbrew zdrowemu rozsądkowi. Z drugiej strony Wokulski wykazywał się także sprytem, inteligencją i logicznym podejściem do świata. Wyznawał wiele pozytywistycznych ideałów, takich jak praca organiczna czy praca u podstaw, nie zwracał uwagi na różnice klasowe, pomagał innym, chciał się rozwijać i dbał o to, by bezpiecznie i spokojnie żyć. Taka postawa wydawała się całkowicie sprzeczna z szaloną miłością do Izabeli. Wokulski był więc człowiekiem wielu sprzeczności, a swoje źródło miały one w przenikaniu się epok, którego bohater doświadczył i które go ukształtowało. Dlatego zwany jest romantywistą. Sprzeczności te sprawiły też, że Wokulski nie umiał odnaleźć szczęścia w swoim życiu, mimo iż miał ku temu odpowiednie warunki i możliwości.

Kolejny przykład sprzeczności to „Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego i jej główny bohater, czyli hrabia Henryk. Początkowo, w młodości, sądził, że jest zakochany w Marii, z którą następnie ożenił się i doczekał syna, Orcia. Sądził, że będzie ona jego muzą, natchnieniem i wspólne życie przyniesie mu szczęście. Jednak zachwyt ukochaną był bardzo powierzchowny i właściwie dotyczył bardziej idei niż faktycznej osoby. Hrabia Henryk zaczął czuć, że jednak jego powołaniem jest bycie poetą i tworzenie. Sądził, że jest przeznaczony do celów wyższych niż małżeństwo, którego tak niedawno sam pragnął.

Sprzeczności te spowodowały, że Henryk ostatecznie porzucił młodą żonę i ich dziecko. Szybko jednak odkrył, że nie jest prawdziwym poetą i nie potrafi tworzyć, a jego marzenia były wyłącznie ułudą i zwiodły jego duszę ku pokuszeniu. Hrabia Henryk postanowił więc jednak wrócić do swojej rodziny, ale tam okazało się, że jego niezdecydowanie i targające nim sprzeczności doprowadziły do tragedii. Maria zachorowała i wkrótce potem zmarła, ponieważ nie wytrzymała porzucenia przez męża. Ich syn, Orcio, także przez całe swoje życie nosił w sobie piętno tego, że odrzucił go jego własny ojciec. Sprzeczności Henryka okazały się być więc destrukcyjną siłą, która zniszczyła jego rodzinę i doprowadziła bliskich do licznych problemów, których można było uniknąć.

Powieść „Przedwiośnie” pokazuje sprzeczności młodego człowieka, Cezarego Baryki, który dopiero szuka swojej drogi. Cezary łatwo daje się porwać ideologiom, na przykład głoszonym przez bolszewików. Z drugiej strony jednak widzi, jak tragiczne skutki mają ich działania. Sprzeczności te są w nim nieustannie obecne i powodują, że Baryka przez długi czas próbuje znaleźć poglądy, które odzwierciedlałyby jego przekonania. W jego przypadku niemożliwość pogodzenia pewnych postaw i doświadczeń staje się dla młodego człowieka bodźcem do rozwoju. Jest to jednak droga długa i trudna i Baryka niejednokrotnie popełnia w związku z tym liczne błędy, które mają wpływ na jego życie.

Jak widać na przywołanych przykładach z literatury, człowiek często jest istotą pełną niezrozumiałych sprzeczności. Zdaje się to jednak być nieodłączną częścią jego natury, z którą nie da się walczyć lub jej zmienić. Czasami umożliwia to rozwój danej osoby, a czasami sprawia, że walczy ona sama ze sobą i nie potrafi znaleźć swojego miejsca na świecie i w społeczeństwie.