Każdy jest kowalem własnego losu – tak brzmi to popularne powiedzenie. Można je rozumieć w taki sposób, że człowiek jest w pełni odpowiedzialny za to jak wygląda jego życie, a co za tym idzie także za to, jaką jest osobą. Każdy rodzi się z pewnymi cechami osobowości. Nie są one jednak niezbywalne i można nad nimi pracować. Wiele osób uczy się na przykład cierpliwości, pokory, odwagi czy asertywności. Mnóstwo sytuacji i zdarzeń to wynik podjętych świadomie decyzji. Można więc powiedzieć, że to, jakimi jesteśmy ludźmi, zależy tylko od nas samych – przynajmniej w pewnej części. Przykłady tego można znaleźć w wielu dziełach literackich. Będą to na przykład „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego, „Opowieść wigilijna” autorstwa Charlesa Dickensa czy nawet w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza.
Powieść „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego przybliża losy Rudego, Alka i Zośki. Byli to młodzi chłopcy, których okres wejścia w dorosłość przypadł na okres II wojny światowej w Europie. Chłopcy mieli w tamtym momencie wybór – spróbować bezpiecznie przeczekać trudne czasy bez zwracania na siebie uwagi lub zawalczyć o ojczyznę. Wybrali tę drugą możliwość. Zaczęli podejmować się przeprowadzania akcji wymierzonych w okupanta, uczyli się na tajnych kompletach i nieustannie poszerzali swoją działalność. Podjęli się takich akcji jak zdjęcie tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika i odbicia Rudego z rąk gestapo.
Chłopcy sami zadecydowali o tym, jakimi osobami będą. Nikt ich siłą nie wcielił do Szarych Szeregów i nie nakazał im walczyć za ojczyznę. Nie mieli także obowiązku ratowania Rudego, było to zresztą bardzo ryzykowne działanie. Jednak chłopcy podjęli decyzję z własnej woli. To pokazało, że są odważni, zdolni do poświęceń, wrażliwi i że naprawdę kochają swoją ojczyznę i zależy im na jej wolności. Łatwo mogliby powiedzieć, że planowane akcje nie powiodą się i są zbyt ryzykowne, ale postanowili postąpić inaczej. Nawet jeśli się bali, to ich świadome decyzje pokazują, jakimi ludźmi byli naprawdę.
O ludzkich wyborach i postanowieniach opowiada także „Opowieść wigilijna” pióra Charlesa Dickensa. Jej głównym bohaterem jest okrutny i skąpy Ebenezer Scrooge. Nie szanuje on innych ludzi, nie chce nawiązywać z nimi bliskich relacji, a najważniejsze dla niego w życiu są pieniądze. Oszczędzał na wszystkim, na czym się dało – na własnych ubraniach, jedzeniu, na ogrzewaniu i wypłacie dla pracownika. W związku z tym Scrooge nie był lubiany. Czekało go także potępienie i okrutny los, o czym został uświadomiony pewnego razu przez duchy świąt wigilijnych. Był to moment jego przemiany.
Scrooge z dnia na dzień stał się innym człowiekiem, ponieważ tego zapragnął. Wcześniej był ponurym skąpcem, ponieważ tego właśnie chciał. Po odwiedzinach duchów zrozumiał jednak, że zmiana jest konieczna i natychmiast wprowadził ją w życie. Zależało to tylko od niego i od jego wyborów i postanowień. Scrooge jest przykładem tego, że jeśli chcesz, to możesz zmienić się z dnia na dzień. Gdyby nie było to zależne od niego, a jego charakter byłby niezmienny bez względu na okoliczności, to z pewnością nawet pod wpływem groźby potępienia na wieczność nie dałby rady odmienić swojego zachowania. Scrooge zadecydował jednak, że będzie lepszym człowiekiem i natychmiast wcielił swoje postanowienie w życie. To przykład tego, że zależało to od niego samego.
„Pan Tadeusz” autorstwa Adama Mickiewicza także pokazuje, że ludzie mogą decydować, jakimi osobami będą. Przykładem tego jest Jacek Soplica. Za młodu był on człowiekiem porywczym, skłonnym do gniewu i awantur. Spowodowało to tragiczny wypadek – w złości Soplica zamordował swojego sąsiada, Stolnika Horeszkę w czasie ataku Moskali i musiał przez to porzucić rodzinę i uchodzić za granicę. Czyn ten sprawił, że Soplica postanowił się odmienić. Zrozumiał, że musi odpokutować za swoją zbrodnię i zacząć zachowywać się inaczej. Zmienił nawet swoje imię na księdza Robaka i zaczął działać na rzecz odzyskania wolności przez jego ojczyznę. Zmiana Jacka Soplicy wynikała z jego zrozumienia popełnionych błędów i pojęcia, że jest to konieczne, by mógł on zawrzeć pokój z samym sobą. Jacek Soplica pokazał więc, że człowiek może postanowić, że stanie się lepszą osobą i faktycznie zacząć zachowywać się w ten sposób. Bez jego świadomej decyzji ta odmiana nie byłaby możliwa.
Przytoczone przykłady z literatury pokazują, że ludzie mogą świadomie podejmować decyzje, które określają to, jaką są osobą i na przykład w związku z czym zmieniać się na lepsze. Człowiek nie ma wpływu na wiele czynników w swoim życiu, ale zawsze może zdecydować, jaką postawę wobec nich przyjmie i w jaki sposób się zachowa.