“Dżuma” to powieść stworzona przez Alberta Camusa i wydana w roku 1947 w Paryżu. Jest to utwór paraboliczny i swoją konstrukcją przypomina biblijne przypowieści. Opowiada ona o epidemii dżumy, która miała miejsce w Oranie. Camus przedstawia obraz społeczności dotkniętej zarazą i tworzy portrety psychologiczne różnych postaci, ukazując tym samym czytelnikowi różne postawy, jakie człowiek może przyjąć w momencie niebezpieczeństwa i zagrożenia życia. By to zrobić, Camus skorzystał z różnych motywów literackich.
Motyw zarazy
Najważniejszy i związany z główną tematyką powieści jest motyw zarazy i choroby. Miasto Oran ogarnęła bowiem epidemia dżumy dymienicznej – śmiertelnej, bardzo zakaźnej choroby, która szybko rozprzestrzenia się wśród mieszkańców. Camus obrazowo opisuje jej objawy, nabrzmiałe węzły chłonne, plamy na ciele chorych i gorączkę. Początkowo bohaterowie pozbawieni byli lekarstwa na tę chorobę, z czasem opracowali jednak skuteczne serum. Całość opisywana jest przez narratora powieści, którym jest doktor Bernard Rieux, co Camus ukrywa przed czytelnikiem do ostatniej chwili, chcąc stworzyć opis nie tylko zawierający medyczną perspektywę, ale także spojrzenie zwykłego mieszkańca Oranu. Dżuma służy także autorowi jako rozbudowana metafora zła na świecie lub wojny – Camus wydał bowiem swoje dzieło już po zakończeniu II wojny światowej. Dżuma jest więc nie tylko chorobą, ale symbolem zła rozprzestrzeniającego się wśród ludzi.
Motyw śmierci
Z chorobą powiązany jest także w powieści motyw śmierci, który nieubłaganie z niej wynika. Początkowo mieszkańcy Oranu nie mieli dostępu do lekarstwa na dżumę, zabijała więc ich ona bez litości. Dopiero doktor Rieux opracował skuteczne serum i zaczął podawać je pacjentom. Śmierć jest naturalnym elementem krajobrazu ogarniętego zarazą i w każdej chwili może ona sięgnąć po każdego. Martwe ciała szybko stają się elementem codzienności, podobnie jak śmierć bliskich. Śmierć prowokuje również mieszkańców do refleksji filozoficznych na temat jej natury oraz sensu.
Motyw cierpienia
Motywom śmierci i choroby towarzyszy także nieodłączny motyw cierpienia. Spowodowane jest ono bólem i dolegliwościami związanymi z chorobą, ale także śmiercią bliskich i strachem o własną przyszłość. Cierpienie dotyka szybko wszystkich bohaterów, którzy muszą przyzwyczaić się do jego obecności. Cierpienie dodatkowo zaczyna zmieniać bohaterów – przykładowo doktor Rieux zaczyna obojętnieć na śmierć swoich pacjentów, gdyż widział jej zbyt wiele. W trakcie zarazy cierpią także niewinni, tacy jak dzieci. Cierpienie nie jest więc sprawiedliwe, nie jest też karą za grzechy, dotyka wszystkich, nawet jeśli na nie nie zasłużyli.
Motyw pracy
Motyw pracy pojawia się także w powieści, ponieważ wraz z nastaniem epidemii, zmienia się także jej istota oraz inne jej aspekty zyskują na znaczeniu. W trakcie tego typu klęsk praca niektórych przestaje mieć znaczenie, natomiast inne zawody, takie jak na przykład lekarz, stają się jeszcze ważniejsze niż na co dzień. Epidemia wywraca stały porządek świata i sprawia, że najważniejsi w społeczeństwie stają się medycy i osoby, które zajmują się najbardziej podstawowymi aspektami życia, na przykład produkując i dostarczając jedzenie. W czasie takich katastrof okazuje się bowiem, bez których zawodów społeczeństwo nie jest w stanie się obyć, a które mogą istnieć tylko w bezpiecznych czasach dobrobytu. Praca w epidemii jest także wyjątkowo ciężka i wymagająca.
Motyw poświęcenia
Czas epidemii dżumy nie jest czasem zwykłym, dlatego w powieści tej pojawia się także motyw poświęcenia. Cała społeczność musi poświęcić się, by razem zaradzić rozwijającej się katastrofie. Największego poświęcenie dokonują lekarze, którzy zajmują się chorymi, doktor Rieux dodatkowo opracował także dla nich lecznicze serum. Poświęcił on swój czas, uwagę i energię, by ulżyć w chorobie cierpiącym, nawet gdy miał świadomość, że nie jest w stanie ich uratować. Dżuma ukazała też ukrytą twarz mieszkańców Oranu. Wcześniej zdawali się być oni skupieni tylko na sobie, jednak kryzys sprawił, że poświęcili się oni dla innych. Zrozumieli, że jako społeczność powinni działać razem i że są odpowiedzialni za siebie nawzajem.
Motyw przemiany
Camus w swoim dziele zawarł także motyw przemiany bohaterów. Epidemia dżumy może być klasyfikowana jako wydarzenie graniczne, czyli takie, które potrafi na zawsze pozostać w pamięci człowieka i trwale zmienić jego postrzeganie świata. Dżuma połączona z odizolowaniem od świata to dla bohaterów moment, w którym mogą rozważyć sposób, w jaki postrzegają świat oraz w którym mogą zmienić swoją hierarchię wartości. Przykładem takiego bohatera jest obecny w Oranie dziennikarz, Raymond Rambert. Na początku pragnął on za wszelką cenę uciec z miasta, z czasem jednak zmienił zdanie i zaangażował się w działania na rzecz społeczności. Poczuł także więź z nią, mimo że nie był jej członkiem – Raymond był dziennikarzem pochodzącym z Francji, który w Oranie znalazł się po to, by stworzyć reportaż o życiu Algierczyków.