Zabory były wyjątkowo ciężkim momentem w historii narodu polskiego, oznaczały bowiem zniknięcie z map kraju na ponad wiek. Społeczeństwo poddawane było represjom, zmuszano je do porzucenia swojej historii i języka, narażano je na wpływ rusyfikacji czy germanizacji. Sprzeciw przeciwko nowej władzy często oznaczał dotkliwe represje, takie jak na przykład wywózka na Sybir, uwięzienie czy tortury. Szczególnie trudny był to okres między innymi dla młodzieży polskiej, która dorastała bez własnej ojczyzny i wyraźnej tożsamości narodowej. Część młodych ludzi buntowała się i płaciła za to bardzo wysoką cenę. Los polskiej młodzieży w czasach zaborów utrwalony został w wielu dziełach literackich, między innymi w „Dziadach” Adama Mickiewicza, „Syzyfowych pracach” czy w „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego oraz „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.
„Dziady” ukazują losy zbuntowanej młodzieży polskiej pod zaborem rosyjskim. Jest to okres trudny, w którym polskie wierzenia, język czy tradycja były coraz bardziej wymazywane przez oprawców. Mickiewicz na podstawie własnych doświadczeń, takich jak proces Filomatów i Filaretów, buduje portret młodzieży patriotycznej i zaangażowanej w działanie na rzecz swojej zniewolonej ojczyzny. Byli to ludzie, którzy między innymi angażowali się w spisku wymierzone w carat i władze. Z tego powodu młodzież była wywieziona na Sybir, a naród pozbawiony swojej przyszłości, ludzi ambitnych, młodych i inteligentnych, którzy mogliby mieć istotny wkład w rozwój społeczeństwa.
Mickiewicz opisuje straszne traktowanie, na jakie narażona była zaangażowana młodzież, między innymi tortury czy przesłuchania. Z drugiej strony pokazuje też, że nie odstraszało to kolejnych osób od działania na rzecz odzyskania niepodległości przez Polskę. Wyłania się z tego portret młodzieży ambitnej, zaangażowanej, patriotycznej i wierzącej w wyższe wartości. Jej cierpienie miało się przyczynić do zbawienia całego narodu, a co za tym idzie, także odzyskania wolności przez niego i przywrócenia Polski na mapy Europy.
„Syzyfowe prace” to stworzony przez Stefana Żeromskiego na podstawie jego własnych doświadczeń portret młodzieży pod zaborem rosyjskim. Polska młodzież była poddawana procesowi rusyfikacji, na uczniowie często rodzili się już na świecie, w którym Polska po prostu nie istniała. W połączeniu z różnymi metodami działania zaborcy zdarzało się, że podobnie jak główny bohater powieści, czyli Marcin Borowicz, ulegali oni złudzeniu, że ich ojczyzna jest czymś gorszym i gorliwie poddawali się procesowi rusyfikacji.
Żeromski pokazuje jednak, że mimo to młodzież polska była także pełna patriotyzmu i nieustannie pamiętała o swojej ojczyźnie, nawet po chwili zapatrzenia w Rosję pod wpływem silnych nacisków. Uczniowie sami zaczynają poszukiwać polskich tekstów, uczyć się swojego ojczystego języka i stawiać opór zaborcy. Żeromski pokazuje zatem tę młodzież jako grupę, w której stopniowo rosła świadomość doznanych krzywd i tego, z jakim okrucieństwem spotkała się Polska ze strony swoich okupantów. Sama zaś rusyfikacja w ich przypadku przypomniała tytułowe syzyfowe prace.
„Nad Niemnem” Orzeszkowej to portret młodzieży polskiej pod zaborami, która nosiła na sobie blizny powstania styczniowego, Młodzi ludzie w tym zrywie walki o wolność tracili bowiem rodziców, wujów, dziadków i inne bliskie osoby. Musieli dorastać w niewoli, wśród politycznych konsekwencji tego zrywu i godzić się ze stratą, jaką spowodowało w ich życiu powstanie. Poznawali historie bliskich, którzy w nim polegli i do końca życia zmagali się z tym.
„Przedwiośnie” i postać Cezarego Baryki to z kolei opowieść o młodzieży, która jako pierwsza widziała wolną Polskę po latach zaborów. Żeromski pokazuje jednak, że nawet wyzwolenie nie zdołało wymazać lat zaborów i na przykład Cezary Baryka nie czuł więzi ze swoją ojczyzną, której z tego powodu zwyczajnie nie znał. Jest to zatem opowieść o stopniowym odzyskaniu tożsamości narodowej i oswajaniu się z wolnością oraz o próbach odbudowy kraju w trudnych warunkach.