Młodość to czas, który wielu osobom kojarzy się głównie z szaleństwem czy beztroską oraz ulotną chwilą, która już nigdy w życiu się nie powtórzy. Tymczasem młodość to także czas pierwszych ważnych decyzji, sukcesów oraz błędów, które wpływają na to, jak człowiek zaczyna postrzegać świat. Młodość to zatem także etap, w których człowiek zaczyna kształtować własną tożsamość, decydować, co jest dla niego ważne i formować własny światopogląd. Dostrzegło to wielu twórców literatury i w ten sposób powstał znany motyw, często wykorzystywany w tekstach. Można go odnaleźć w takich tytułach jak „Przedwiośnie” czy „Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego, a także „Kordian” Juliusza Słowackiego czy „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego.
„Przedwiośnie” Żeromskiego to jeden z najważniejszych i najbardziej znanych przykładów tego, jak wygląda kształtowanie się tożsamości człowieka, gdy jest on młody. Głównym bohaterem powieści jest Cezary Baryka, który mieszka w Baku i nigdy nie widział Polski ze względu na zabory. Cezary żyje w czasach wielkich wydarzeń historycznych, które szybko zaczynają formować jego światopogląd. Zaznajamia się on bowiem między innymi z ideałami bolszewików i jest świadkiem rewolucji w swoim rodzinnym mieście.
Jednak Cezary mimo drastycznych wydarzeń wciąż się czuje ideowo bliski komunizmowi i jego założeniom. Po namowach ojca wraca jednak do wolnej Polski i tam odczuwa bolesne rozczarowanie, nie jest bowiem ona tak nowoczesna i rozwinięta, jak obiecywał mu rodzic. Cezary walczy w wojnie z bolszewikami i spędza czas w dworku szlacheckim swojego przyjaciela, dzięki czemu ma szansę obserwować z bliska wyzysk chłopów.
Wszystkie te wydarzenia wciąż na niego wpływają, podobnie jak kontakty z takimi osobami jak Lulek czy Gajowiec. Baryka w tym wszystkim próbuje znaleźć samego siebie i połączyć swój patriotyzm z ideałami komunistycznymi. Ostatecznie formuje swoją tożsamość na sam koniec powieści, co symbolizuje jego dołączenie do strajku robotników.
„Kordian” to kolejna opowieść o młodym człowieku, który jeszcze nie wie, kim naprawdę jest. Na początku tytułowy Kordian mieszka w dworku szlacheckim, gdzie wiele czasu samotnie spędza na rozmyślaniach. Czuje, że jest przeznaczony do rzeczy wielkich, ale nie potrafi działać. Piętnastoletni chłopak odczuwa też Weltschmerz spowodowany swoją sytuacją i pogłębiony jeszcze przez samobójczą śmierć swojego przyjaciela. Kordian wyznaje także swoje uczucia starszej od niego Laurze i zostaje przez nią odrzucony. On również próbuje się zatem targnąć na swoje życie.
Po wyzdrowieniu Kordian wyrusza w podróż po Europie, do takich krajów jak Anglia, Włochy czy Watykan. Uczy się tam, że ludzie pragną jedynie pieniędzy i wpływów i to dla nich zrobią wszystko. Prawdziwa natura świata powoduje, że Kordian dojrzewa i ulega przemianie, której finał ma miejsce na szczycie góry Mont Blanc. Kordian staje się patriotą, pragnie działać i w tym celu wraca od razu do swojej ojczyzny. Jego tożsamość została w ten sposób ukształtowana w trakcie podróży.
„Syzyfowe prace” to kolejna powieść Żeromskiego o dojrzewaniu, tym razem głównym bohaterem jest poddany rusyfikacji Marcin Borowicz. Wierzy on, że jego ojczyzna jest słaba i bezwartościowa, ponieważ kształtują go Rosjanie w szkole. Z czasem, gdy zaczyna dojrzewać, dostrzega jednak manipulacje, jakim go poddano i zmienia się w prawdziwego patriotę, ceniącego Polskę. Żeromski pokazuje, jak ważne jest kształtowanie o szukanie swojej prawdziwej tożsamości narodowej.