Obo­wiąz­ki jed­nost­ki wo­bec zbio­ro­wo­ści. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie Lal­ki Bo­le­sła­wa Pru­sa. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Autor: Marta Grandke

Filozofia poświęca wiele miejsca refleksji na temat tego, czy człowiek jest raczej samotną wyspą, czy może nie byłby w stanie przeżyć bez społeczeństwa i ma względem niego przez to konkretne obowiązki. Temat ten często podejmowali także twórcy utworów literackich, zastanawiając się nad miejscem jednostki w zbiorowości i nad tym, czy jest ona jej coś winna. Ukazywali oni również konsekwencje różnych postaw zajmowanych przez bohaterów literackich w tej kwestii. W wielu utworach można odnaleźć dylemat odnoszący się do kwestii obowiązków jednostki wobec społeczeństw. Ma to miejsce na przykład w „Lalce” Bolesława Prusa, w „Dziadach” Adama Mickiewicza oraz w „Odprawie posłów greckich” Jana Kochanowskiego.

„Lalka” to powieść z okresu pozytywizmu, w czasie którego modne były idee nawiązujące do tego, w jaki sposób funkcjonuje społeczeństwo i jednostka żyjąca w nim. Popularne było pojęcie pracy organicznej, które zakładało, że społeczeństwo przypomina jeden organizm, składający się z różnych narządów, ale wspólnie pracujących na rzecz utrzymania całości przy życiu. Gdy któryś narząd nie działa, to znaczy to, że cały organizm choruje i traci swoją sprawność. Jest to zobrazowanie tego, jak wygląda sytuacja jednostki na tle zbiorowości. Gdy jednostka lub grupa społeczna nie radzą sobie i chorują, to oznacza to problemy dla całego organizmu. Jednostka powinna więc starać się utrzymać w dobrym stanie, by przysłużyć się całemu społeczeństwu i na odwrót – społeczność powinna dbać o każdą jednostkę, by utrzymać całość w zdrowiu. Jednostka jest więc zależna od społeczeństwa i ma wobec niej pewne powinności, ale działa to w obie strony.

W romantycznym dramacie „Dziady” autor ukazał poświęcenie się wybitnej, genialnej i wybranej jednostki na rzecz całego społeczeństwa. Konrad poświęcił bowiem własne szczęście i przyjął na siebie odpowiedzialność za przewodnictwo duchowe narodu polskiego oraz za jego zbawienie. W ten sposób chciał bowiem odzyskać niepodległość Polski i sprawić, by niewola jego rodaków zakończyła się. Obowiązek Konrada wypływał z jego wybitnego geniuszu i wyjątkowości, które sprawiły, że to właśnie on powinien podjąć się tej roli. Jednostka ma więc obowiązki wobec społeczności, a są one efektem pewnych szczególnych uwarunkowań. Jedna osoba odpowiedzialna jest za przyszłość całego narodu. Konrad musi działać, bo w przeciwnym razie całe społeczeństwo zostanie skazane na cierpienie. Nie ma więc on praktycznie żadnego wyboru.

Dzieło Jana Kochanowskiego, jakim jest „Odprawa posłów greckich” ukazuje skutki, które mają miejsce, gdy jednostka zapomni o swoich obowiązkach względem społeczeństwa. Mowa tu o wybranych osobach na wysokich stanowiskach, z których czerpią korzyści, ale które przy okazji są obciążone odpowiedzialnością za cały naród i jego przyszłość. Król Troi, Priam, był tak pochłonięty własnymi interesami, że pozwolił, by upadła cała Troja z powodu miłostek jego syna. Zapomniał on, że jako król ma obowiązki wobec swoich poddanych, co miało dla nich katastrofalne skutki. Niektóre jednostki nie mogą więc ignorować swoich zobowiązań względem społeczności.

Jednostka ma więc wiele obowiązków względem społeczności, w której żyje, ale również często czerpie z tego wiele korzyści. Mało kto bowiem potrafi sobie poradzić z dala od wspierającej zbiorowości, co wyraźnie widać w przytoczonych przykładach z dzieł literackich. Jest to zależność, która występuje w społeczeństwie od początku jego istnienia.

Dodaj komentarz