Rozważ, jaką rolę w utworze literackim pełni konstrukcja czasu. Punktem wyjścia do rozważań uczyń fragment tekstu Doroty Korwin-Piotrowskiej. W pracy odwołaj się do: wybranej lektury obowiązkowej, utworów literackich z dwóch różnych epok oraz wybranego kontekstu.

Autor: Marta Grandke

Dorota Korwin-Piotrowska zwraca uwagę na to, jak istotna jest konstrukcja czasu w dziele literackim i jak wiele można dzięki niej osiągnąć. Ma ona bowiem wpływ między innymi na budowanie napięcia w dziele, umożliwia połączenie ze sobą odległych wydarzeń, które niespodziewanie stają się jednym wątkiem oraz pokazuje, w jakich czasach dzieje się akcja powieści. Czas jest też sposobem na kształtowanie świata przedstawionego w literaturze, co można czynić dzięki zastosowaniu takich zabiegów jak stylizacja czy archaizacja. Literatura dostarcza wielu przykładów pokazujących, jak wykorzystanie konstrukcji czasu może wpłynąć na kształtowanie się akcji, napięcia, świata przedstawionego czy nawet na kreowanie miejsca danego bohatera w otaczającej go rzeczywistości. Jako przykład mogą służyć takie dzieła jak „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza, „W poszukiwaniu straconego czasu” Marcela Prousta, „Lalka” Bolesława Prusa, „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza czy nawet „Iliada” Homera.

W „Krzyżakach” oraz w innych powieściach historycznych Henryk Sienkiewicz sięga do czasów dawnych, które znane są mu tylko z cudzych przekazów. Czas jest tu wykorzystywany na różne sposoby. Przede wszystkim przy jego użyciu Sienkiewicz zaznacza, do jakich wydarzeń historycznych sięga i w jakim kontekście osadzone są opisywane przez niego przygody, czyli odnosi się do wspomnianego przez Dorotę Korwin-Piotrowską kontekstu. Dzięki temu przenosi swojego czytelnika do czasów, których nie miał on szans sam przeżyć i daje mu złudzenie tego, że oto pojawiła się okazja, by poznać je naprawdę. Dodatkowo Sienkiewicz w „Krzyżakach” sięga też po stylizację, a dokładniej ujmując archaizację języka, stylizując go na podobieństwo tego, jaki był używany przez ludzi w opisywanych przez niego latach. W ten sposób uświadamia on czytelnika, jak wiele czasu minęło między opisywanymi przez niego czasami a teraźniejszością, w której dominują już inne nazwy i formy językowe. Nadaje też w ten sposób autentyczności swoim tekstom.

Konstrukcja czasu to także istotny element powieści „W poszukiwaniu straconego czasu” autorstwa Marcela Prousta. Ma tam miejsce scena, w której smak ciasteczka przenosi bohatera powieści do czasów jego dzieciństwa. Czas nie jest tu więc linearny – magdalenka i wspomnienia łączą bohatera w teraźniejszości z jego przeszłością. W ten sposób autor w swoisty sposób skraca plan czasowy i łączy go w jedno. Odległe od siebie wydarzenia mają wspólne źródło i stają się jednym wątkiem, mimo iż wydają się być efektem dwóch zupełnie odmiennych sytuacji, łączy je jednak słynna magdalenka. Jest to metoda na rozszerzenie kontekstu opowiadanej historii.

W powieści Bolesława Prusa „Lalka” konstrukcja czasu ukazana jest jako zmiana perspektywy i światopoglądu. W dziele Prusa ścierają się bowiem ze sobą dwie epoki – romantyzm, który powoli już odchodzi w zapomnienie oraz rozwijającego się pozytywizmu. Starzy romantycy, tacy jak Ignacy Rzecki, nie pasują do tych nowych czasów i czują się w nich zagubieni. Przy pomocy czasu i jego upływu Prus ukazał i rozliczył światopoglądy wywodzące się z odmiennych epok. Różnice w poglądach poszczególnych charakterów, które wynikają z przemiany epok, również zaznaczają w tekście upływ czasu i jego znaczenie dla bohaterów.

Warto też wspomnieć o zabiegu retardacji, czyli opóźnianiu przebiegu fabuły, z którym można się spotkać w takich dziełach jak „Pan Tadeusz” Mickiewicza czy „Iliada” Homera. Retardacja, która może być na przykład długim opisem tarczy czy serwisu, ma na celu spowolnienie czasu akcji, a tym samym obniżenie lub podwyższenie napięcia, pojawiającego się z kolejnymi wydarzeniami w utworze. Oczekuje on bowiem rozwiązania danej sytuacji w tekście, a zamiast tego musi skupić swoją uwagę na innych jego aspektach.

Wiele elementów z tezy Doroty Korwin-Piotrowskiej ma swoje potwierdzenie w utworach literackich. Konstrukcja czasu pełni w epickich utworach wiele znaczących ról i ma bardzo wyraźny wpływ na to, jak przebiega ich akcja oraz na napięcie, które odczuwa w związku z tym czytelnik.

Dodaj komentarz