Jednym z najpopularniejszych motywów literackich obecnych w dziełach wszystkich epok jest wędrówka. Opowiadają o niej już najstarsze zabytki literatury europejskiej takie jak „Odyseja” Homera. Wędrówka często ma wymiar fizyczny i polega na przemieszczaniu się do nowych, nieznanych miejsc. Może jednak ona odbywać się także pod względem duchowym, we wnętrzu bohaterów literackich. Wędrówka często kojarzona jest ze zmianami, rozwojem, odkrywaniem nowych horyzontów, które nie są dostępne dla kogoś, kto wciąż tkwi w miejscu. Wędrówka w literaturze może być procesem, odmianą duchową albo drogą do odnalezienia samego siebie.
Odyseja – Homer
„Odyseja” jest jednym z najstarszych tekstów literatury europejskiej i opisuje jedną z najbardziej znanych wędrówek w historii ludzkości. Mowa tu o powrocie Odyseusza z wojny trojańskiej do rodzinnej Itaki. Wędrówka bohatera trwała bardzo długo. bo aż dziesięć lat. Wpływ na to miała zemsta Posejdona, którego syn – cyklop Polifem – został przez Odyseusza oślepiony.
W wyniku tego bóg mórz nieustannie stawiał przed Odysem przeszkody do pokonania. Odyseusz był jednak wytrwałym wędrowcem i za wszelką cenę chciał wrócić do domu rodzinnego. Jego wędrówka jest więc trudna, najeżona przeszkodami i wystawia ona na próbę cierpliwość Odyseusza. Los sprawdza w ten sposób, ile jest on w stanie poświęcić, by zrealizować swój cel i powrócić do domu. Wędrówka poszerza też jego wiedzę o świecie, zmienia perspektywę oraz poskramia jego ambicję i dumę.
Po tej wędrówce Odyseusz co prawda wraca do Itaki, do domu i rodziny, ale nie można powiedzieć, że jest tym samym człowiekiem, który dziesięć lat wcześniej wyruszył spod zniszczonej Troi. „Odyseja” jest więc opowieścią nie tylko o wędrówce, ale także o nadziei, cierpliwości i zmianach, jakich świat dokonuje w człowieku.
Boska komedia – Dante Alighieri
„Boska komedia” Dantego opisuje wędrówkę bardzo niezwykłą – jej główny bohater, utożsamiany z samym autorem tekstu, zstępuje bowiem w zaświaty i po nich wędruje. Jest to realizacja motywu katabazy, czyli zstąpienie postaci literackiej do świata umarłych. Wędrówka Danego trwa trzy dni i rozpoczyna się od Piekła, po którym oprowadza go Wergiliusz.
Następnie bohater udaje się do Czyśćca, a stamtąd do nieba, gdzie wita go jego ukochana – zmarła Beatrycze. Podróż po zaświatach ma dwa wymiary – jednym z nich jest poznanie tajemnic świata umarłych, zapoznanie się z tym, jak on działa i co dzieje się z ludźmi po śmierci. Drugi wymiar jest metafizyczny – bohater Dantego doświadcza bowiem rozterek duchowych, zagubił poczucie sensu życia i wiary. W trakcie tej wędrówki Dante konfrontuje się z odczuwaną pustką, aż wreszcie dociera przez oblicze samego Boga w Niebie.
Wędrówka prowadzi go więc do odnalezienie spokoju i poczucia sensu w jego życiu i w przekonaniu się, że to wiara i miłość Boga są odpowiedzią na wszystkie wątpliwości człowieka. Wędrówka po zaświatach jest także zobrazowaniem drogi, którą musi pokonać człowiek – prowadzi ona od upadku i grzechu (Piekła), poprzez odkupienie win w Czyśćcu, aż do najwspanialszego miejsca i końca drogi, czyli Nieba.
Kordian – Juliusz Słowacki
W dramacie „Kordian”, tytułowy bohater podejmuje wędrówkę po próbie samobójczej. Kordian targnął się na swoje życie z powodu niespełnionej miłości. Bohater rozpoczyna podróż po Europie i odwiedza takie miejsca jak Anglia, Włochy, Watykan i szczyt Mont Blanc. W trakcie swojej wędrówki Kordian uczy się wielu rzeczy o świecie. Dowiaduje się między innymi o tym, jak ogromną moc mają pieniądze i co ludzie są w stanie dla nich zrobić. Boleśnie przekonuje się także o tym, że poezja nie niesie prawdy, jedynie stara się pięknie naśladować świat oraz że nie wszystkie uczucia, które deklarują ludzie, są prawdziwe.
Perspektywa Kordiana zmienia się pod wpływem tej wędrówki, aż ostatecznie bohater trafia do Watykanu, który w jego oczach powinien być ostoją prawości i moralności. Niestety – papież nie jest zainteresowany prośbą Kordiana o wsparcie Polaków w ich walce o niepodległość. Wręcz przeciwnie, zdaje się on być niezadowolony z ich buntu. Kordian opuszcza Watykan odmieniony i wędruje dalej, aż ostatecznie na szczycie Mont Blanc dokonuje się jego duchowa przemiana, która zaczęła się wraz z podjęciem wędrówki po Europie.
Kordian jest więc bohaterem, którego fizyczna wędrówka doprowadziła do zmiany w postrzeganiu świata i dojrzewania jako człowiek – kończy on ją bowiem jako inna osoba.
Wędrówka jedną życie jest człowieka – Edward Stachura
Wiersz Edwarda Stachury opisuje wędrówkę jako cel ludzkiego życia, Jest to ujęcie metaforyczne, w którym autor nakazuje człowiekowi nieustannie przemieszczać się i wędrować, mając na myśli także wędrówkę duchową. Stachura wskazuje, że życie jest dynamiczne i nie można go przeżyć w jednym miejscu.
Tytułowa wędrówka jest zaś sposobem rozwoju, poznawania nowych perspektyw i zdobywania wiedzy o świecie. Tylko pozostając w ruchu, człowiek nie popada w marazm i otępienie. Dopóki starcza sił, dopóty powinno się wędrować i odkrywać nowe lądy, pomysły i idee. Stachura główną myśl wiersza formułuje w nakaz, dając tym samym do zrozumienia, że jego przekaz nie jest sugestią czy wskazówką, tylko zadaniem do spełnienia.
Wędrówka jest uwolnieniem człowieka i jego radości, możliwością odnalezienia rzeczy ważnych i sprawiających radość. Wędrówka jest więc sensem i celem samym w sobie.
Motyw wędrówki innych dziełach
Wędrówka człowieka jest motywem wielu dzieł literackich, na przykład takich jak:
- Biblia – w Biblii motyw wędrówki pojawia się często. Polega ona zazwyczaj na poszukiwaniu idealnego miejsca wskazanego przez Boga. Mojżesz wędrował wraz z narodem wybranym po pustyni.
- Mitologia grecka – w mitach greckich wędrówka jest częstym motywem, pojawia się na przykład w historii wyprawy Jazona po złote runo.
- Jerozolima wyzwolona Torquata Tasso – dzieło zawiera opis wyprawy krzyżowej i dzieje jej uczestników.
- Sonety krymskie Adama Mickiewicza – w tym zbiorze sonetów Mickiewicz stworzył postać pielgrzyma, wędrującego po obcych ziemiach daleko od domu.
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – wędrówka pojawia się tu przy okazji postaci księdza Robaka, który podróżuje, próbując odpokutować swoje grzechy.
- Hymn o zachodzie słońca na morzu Juliusza Słowackiego – poeta opisuje tu gorzki los wędrowca, wygnanego z ojczyzny, do której nie może wrócić.
- Odys Leopolda Staffa – poeta sięga po motyw znany z „Odysei” i opisuje wędrówkę, będącą stałym elementem ludzkiego życia.
- Przedwiośnie Stefana Żeromskiego – Cezary Baryka wędruje z Baku do Polski i jednocześnie przeżywa wędrówkę duchową i kształtowanie się jego poglądów na rzeczywistość.
- Alicja w krainie czarów Lewisa Carrolla – główna bohaterka wędruje do niezwykłego, nieznanego jej świata.
- W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza – bohaterowie powieści, Staś i Nel, zmuszeni są do wędrówki po nieznanym kontynencie, by powrócić do swoich bliskich.
- Mały Książę Antoine’a de Saint-Exupéry’ego – Mały Książę wyrusza na wędrówkę po innych, nieznanych światach w wyniku czego zaczyna poszerzać swoją wiedzę i poznawać cudze perspektywy.