Jedną z wielu motywacji, które popychają ludzi do działania, jest ambicja. Definiowana jest ona jako cecha charakteru, która popycha ludzi do stawiania sobie wyzwań i pokonywania trudności w życiu. Potrafi ona prowadzić ich do niezwykłych osiągnięć i do odkrywania nowych miejsc, ale potrafi być także zgubna i chorobliwa. Ambicja objawia się bowiem na różne sposoby i dla każdego oznacza coś innego. Może ona dotyczyć różnych sfer życia, od pracy, aż do życia osobistego i definiuje się ją na wiele sposobów. Często łączy się ona z władzą oraz z chęcią zdobycia jej. Ambicja pojawia się także w literaturze, jako motyw literacki, z którego chętnie korzystają autorzy. Sięgano po nią już w literaturze starożytnej i pojawia się ona także w dziełach współczesnych.
Makbet – William Szekspir
Makbet początkowo był postacią, której ambicja nie obejmuje kwestii zdobycia tronu – jest on wiernym poddanym króla Szkocji, Dunkana. Wszystko zmienia się jednak, gdy wracając z bitwy, Makbet napotyka na wrzosowisku trzy wiedźmy, które witają go jako przyszłego króla Szkocji.
Makbet dzieli się tym ze swoją żoną, co wzbudza w niej ambicję, by jej mąż naprawdę został władcą. Pod jej wpływem Makbet zawiązuje intrygę, zwabia króla Dunkana w pułapkę i morduje go. Dzięki temu przejmuje tron i zostaje królem Szkocji. Jego ambicje zaczynają rosnąć dopiero wtedy, gdy ktoś inny wskazuje mu, że mógłby przejąć władzę. Jednak nie jest to ambicja zdrowa, ponieważ pcha Makbeta do morderstwa.
Nieskończona ambicja prowadzi także Makbeta do upadku – zamiast cieszyć się swoim wcześniejszym stanowiskiem tana, bohater sięgnął po więcej, mimo że nie miało być to jego udziałem. Znaczącą rolę odegrała tu także ambicja jego żony, która przerastała oczekiwania męża, przez co lady Makbet wywierała presję na mężczyźnie, by sięgał on po coraz rozleglejszą władzę. Skończyło się to tragicznie dla obojga.
Lalka – Bolesław Prus
W „Lalce” ambicja jest przedstawiana w sposób pozytywny. Motywuje ona bohaterów do stawiania sobie wyzwań, ciężkiej pracy i poprawy swojego losu. Najważniejszym przykładem ambitnego bohatera jest Stanisław Wokulski, który dzięki pracy i ambicji nie tylko zdobył majątek, ale także awansował do wyższej grupy społecznej. Ambicja kazała mu wierzyć, że jest to dla niego możliwe i że nie różni się w niczym od bogatej arystokracji, która swoją pozycję zawdzięcza tylko urodzeniu.
Ambicja pchała Wokulskiego do zarabiania pieniędzy, podróżowania, poznawania języków i zmieniania swojego życia. Sprawiła, że podjął ryzyko i opłaciło mu się ono. Niestety – jego ambicji i planów nie rozumie arystokracja i nie wystarczyła ona, by podbić serce swojej wybranki – Izabeli Łęckiej. Ambicja kazała mu także doceniać innych, pracowitych ludzi, którym nie powiodło się w życiu na skutek nieszczęśliwych splotów losu, a którzy mieli ambicje, by poprawić swój los. Ambicją i pracowitością wykazuje się na przykład Węgiełek oraz Helena Stawska, która mimo przeciwności losu stara się zapewnić swojej rodzinie jak najlepsze życie.
Syzyfowe prace – Stefan Żeromski
W „Syzyfowych pracach” ambicja została przedstawiona jako walka z zaborcą. Bohaterowie utworu w swojej ambicji chcą przeciwstawiać się rusyfikacji i dążą do tego, by być dobrymi patriotami. Żyli oni w ciężkich czasach, pełnych okrutnych działań wymierzonych w Polaków, jednak nie było to dla nich powodem, by się poddać.
Uczniowie gimnazjum szybko muszą się także nauczyć samodzielności, co ma także wpływ na ich charakter. Dzięki temu wytrwale i ambitnie dążą do tego, by stać się patriotami i jak najlepiej służyć swojej zniewolonej ojczyźnie. Ich droga do tego jest trudna i pełna przeszkód, popełniają błędy, jednak dalej dzielnie dążą do celu. Bez ambicji zapewne nie znaleźliby w sobie tylu sił, by trwać w swoim postanowieniu.
Głównym placem ich boju jest szkoła, która systemowo chce w nich tę ambicję i miłość do ojczyzny zniszczyć. Ambicja obejmuje także w ich przypadku uzyskanie jak najlepszego wykształcenia, którego nie mieli na przykład rodzice Andrzeja Radka. Oznacza więc ona dla nich także poprawienie swojego losu względem tego, jak żyli ich rodzice. Czasami jednak ambicja – zwłaszcza urażona – pcha bohaterów do nieodpowiednich czynów, takich jak bójka, która dla Andrzeja Radka skończyła się wydaleniem z gimnazjum.
Motyw ambicji w innych dziełach
Przykłady ambicji i tego, do czego ona prowadzi, można spotkać też w innych dziełach:
- Mitologia grecka – ambicja Prometeusza pchnęła go do stworzenia ludzkości i sprawiła, że sprzeciwił się najwyższemu spośród bogów, Zeusowi.
- Mitologia grecka – Apollo i Marsjasz stanęli do pojedynku o miano najlepszego śpiewaka, który wygrał bóg. Jego ambicja została jednak tak boleśnie zraniona tym, że musiał konkurować ze śmiertelnikiem, że obdarł go po konkursie ze skóry.
- Odyseja Homera – ambicja nie pozwoliła Odyseuszowi zrezygnować z tronu Itaki i przez dziesięć lat motywowała go w próbach powrotu do ojczyzny.
- Kordian Juliusza Słowackiego – ambicja pchnęła Kordiana do wzięcia na siebie misji samodzielnego zamordowania cara.
- Balladyna Juliusza Słowackiego – w wyniku ambicji i chęci zdobycia władzy Balladyna morduje własną siostrę i rozpoczyna łańcuch zbrodni, które mają doprowadzić ją do objęcia tronu.