Motyw przyjaźni w literaturze – przykłady z różnych epok

Relacje między ludźmi to jeden z popularniejszych wątków podejmowanych w literaturze, a jednym z obecnych w nich motywów to przyjaźń. Jest ona opisywana jako rzecz bezinteresowna i szlachetna, oparta na sympatii i szacunku. Pojawia się utworach już od czasów starożytnych i twórcy często oddają się rozważaniom nad jej naturą. przyjaźń w utworach pojawia się wśród różnych bohaterów, czasami łączy pokolenia, pojawia się między rówieśnikami, a często rozkwita między postaciami, których czytelnik nie podejrzewałby o bycie przyjaciółmi. Przyjaźń jest także ukazywana jako relacja o niezwykłej sile, dzięki której ludzie pokonują najgorsze problemy i największe przeszkody.

Cierpienia młodego Wertera – Johann Wolfgang von Goethe

Siła przyjaźni objawia się nawet w momencie, gdy życie zaczyna się komplikować i przestaje układać się po myśli człowieka. Tak dzieje się w powieści „Cierpienia młodego Wertera” autorstwa Goethego. Główny bohater jest nieszczęśliwie zakochany i nie ma szans na zdobycie kobiety, którą kocha. W tej sytuacji ulgę i oparcie odnajduje on w przyjaźni. Werter swoją sytuację przedstawia bowiem w listach do przyjaciela, Wilhelma.

Przyjaciel jest jego powiernikiem, a Werter ufa mu bezgranicznie, W swoich listach opisuje bardzo osobiste stany i doświadczenia, wspomina nawet o załamaniach psychicznych. Z kolei w powieści tej pojawia się przedstawienie jeszcze innej przyjaźni, poniekąd wymuszonej. Werter zaczyna przyjaźnić się bowiem ze swoją ukochaną Lottą i jej narzeczonym, Albertem. Nie jest to przyjaźń szczera, tak jak ma to miejsce w przypadku Wilhelma, ponieważ Werter podtrzymuje tę przyjaźń po to, by być bliżej Lotty. Są to więc dwa różne portrety przyjaźni.

Lalka – Bolesław Prus

Najsłynniejszym motywem znanym z „Lalki” jest nieszczęśliwa miłość Wokulskiego do Izabeli Łęckiej, ale powieść ta zawiera także zniuansowany obraz przyjaźni między Ignacym Rzeckim a Wokulskim. W tym przypadku przyjaźń łączy dwa różne światy i pokolenia – Rzecki jest starym romantykiem, zapatrzonym w Napoleona, natomiast Wokulski reprezentuje nowe pokolenie pozytywistów (mimo że w jego postaci można rozpoznać jeszcze rysy romantyków, stąd określany jest też jako romantywista).

Przyjaźń Rzeckiego i Wokulskiego trwa od wielu lat i obaj panowie mogą polegać na sobie mimo różnych poglądów i sposobów widzenia świata. Wokulski zawsze może liczyć na wsparcie Rzeckiego i całkowitą akceptację ze strony Ignacego, nawet jeśli uważa on, że pomysły Wokulskiego są niespotykane. Z kolei Stanisław dba o dobre samopoczucie Rzeckiego i umożliwia mu pracę w sklepie, która jest dla Ignacego ważna i dba o to, by stary subiekt mieszkał blisko miejsca swojej pracy. Jest to więc portret przyjaźni wiernej i trwałej, takiej, w której przyjaciele mogą liczyć na siebie i są dla siebie wsparciem. Relacja ta przeszła już próbę czasu i można by rzecz, że jest naprawdę trwała i stabilna, wnosząca spokój do życia bohaterów.

Mały Książę – Antoine de Saint-Exupéry

„Mały Książę” to powiastka filozoficzna, w której autor starał się przedstawić czytelnikom swoją wizję przyjaźni. Główny bohater opuszcza swoją planetę, na której przez większość czasu żył samotnie, do czasu, aż wyrosła na niej piękna róża. Mały Książę starał się opiekować kwiatem, jednak róża była bardzo wymagająca, więc ostatecznie chłopiec porzucił ją i udał się w podróż po innych światach.

W trakcie swojej wędrówki bohater spotkał lisa, który wytłumaczył chłopcu, czym jest przyjaźń i jak powinny wyglądać relacje między żywymi istotami. Otóż według lisa przyjaźń była oswajaniem drugiej osoby, powolnym procesem, w wyniku którego obie strony powoli oswajają się ze sobą, codziennie nabierając do siebie więcej zaufania. Dopiero po jakimś czasie takiego zapoznawania się ze sobą mogą nazwać się prawdziwymi przyjaciółmi.

Lis pouczył także Małego Księcia, że przyjaźń jest równoznaczna z odpowiedzialnością za nawiązaną relację. Człowiek staje się wtedy też odpowiedzialny za uczucia drugiej osoby, które może zranić swoim zachowaniem – jest to coś, o czym trzeba pamiętać. Lis mówi o tym Małemu Księciu w kontekście porzuconej przez niego róży. W tej powieści autor ukazuje więc przyjaźń jako coś, nad czym trzeba pracować, co można też rozumieć jako podjęte względem drugiej osoby zobowiązanie, którego trzeba dotrzymywać.

Kamienie na szaniec – Aleksander Kamiński

Przykładem przyjaźni, która dodaje sił i mobilizuje do działania, a także jest oparciem w trudnych chwilach, jest przykład relacji Rudego, Alka i Zośki z powieści „Kamienie na szaniec”. Przyjaźń ta została poddana niezwykle trudnej próbie – bohaterom przyszło bowiem żyć w czasie II wojny światowej. Okazało się, że w sytuacji granicznej przyjaźń może być źródłem wsparcia i siły, by dalej działać. Chłopcy wspierali się wzajemnie, razem przechodzili przez ciężkie próby, a gdy Rudy został uwięziony i torturowany przez gestapo, to jego przyjaciele zorganizowali akcję pod Arsenałem i z narażeniem własnego życia odbili go z rąk okupanta. Jest to więc obraz przyjaźni silnej, szczerej i nie wahającej się poświęcić wszystkiego dla bliskich osób, nawet życia.

Motyw przyjaźni w innych dziełach

Motyw przyjaźni jest często wykorzystywany w literaturze, dlatego też znaleźć go można również w wielu innych dziełach, na przykład:

Iliada Homera – zawiera ona opis przyjaźni Achillesa i Patroklosa. Achilles po śmierci swojego przyjaciela wpada w gniew, zabija w pojedynku Hektora oraz bezcześci jego zwłoki.
Pieśń o Rolandzie – przyjaźń bohaterów tego rycerskiego eposu – Rolanda i Oliwiera – kończy się dopiero wraz ze śmiercią.
Przyjaciele Ignacego Krasickiego – bajka znanego poety opowiada o małym zajączku, który posiadał przyjaciół, jednak ich lojalność została wystawiona na próbę w chwili zagrożenia.
Dziady Adama Mickiewicza – przyjaźń zawiązuje się wśród osadzonych w jednym budynku więźniów.
Niepewność Adama Mickiewicza – jest to utwór, który opowiada o niepewności i wątpliwościach co do natury relacji, która łączy narratora – mężczyznę – oraz jego adresatkę. Podmiot liryczny zastanawia się, czy to jest raczej przyjaźń czy może już miłość.
Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza – w pierwszej części słynnej trylogii Jan Skrzetuski odbija swoja ukochaną Helenę z rąk Bohuna tylko dzięki wsparciu i pomocy swoich wiernych przyjaciół.
W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza – przyjaźń między dwójką zagubionych na obcym kontynencie dzieci – Stasia i Nel – pozwala im przetrwać i powrócić do rodzin.
Quo vadis Henryka Sienkiewicza– motyw przyjaźni jest w tej powieści opisany za pomocą postaci Marka Winicjusza i Petroniusza. Petroniusz stara się chronić młodzieńca i pomagać mu realizować jego cele.
Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej – pozytywistyczna powieść ukazuje relacje i przyjaźń między różnymi osobami, często z różnych grup społecznych, tak jak miało to miejsce w przypadku Andrzeja Korczyńskiego i Jerzego Bohatyrowicza. Przyjaźń w powieści daje też wsparcie i siłę, tak jak w przypadku bohaterek Marty Korczyńskiej i Justyny Orzelskiej.
Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego – w tej powieści przyjaźnią się ze sobą doktor Judym i inżynier Korzecki, których łączyła między innymi wrażliwość na niesprawiedliwości społeczne.