Wspomnienia to rzecz wyjątkowo cenna. Są one dla człowieka niezwykle użytecznym narzędziem, dzięki któremu on sam oraz jego bliscy mogą wciąż być w pamięci innych, co sprawia, że po śmierci nie znikają ostatecznie. Wspomnienia służą także przekazywaniu kolejnym pokoleniom wiedzy oraz informacji na temat wydarzeń, które miały miejsce przed ich narodzinami. Pamięć i wspomnienia to także ważne zagadnienie dla artystów, którzy chcą się za pomocą swojej twórczości zapisać się w świadomości odbiorców i sprawić, by pamiętały o nich kolejne pokolenia. W związku z tym motyw wspomnień i pamięci stał się częstym gościem w autotematycznych rozważaniach pisarzy na temat tworzenia. Wspomnienia to także sposób na utrwalenie w literaturze zapisów ważnych wydarzeń.
Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony… – Jan Kochanowski
Motyw wspomnień i pamięci pojawia się w twórczości Jana Kochanowskiego. Poeta w jednej ze swych pieśni rozważa to, czy misja, która została mu powierzona – czyli tworzenie poezji – zapewni mu nieśmiertelność i wieczne miejsce we wspomnieniach potomnych. Kochanowski jest przekonany, że jego dzieła sprawią, że pamięć o nim będzie wiecznie żywa. Jest to dla niego sposób na uzyskanie specyficznego rodzaju nieśmiertelności – gdy on sam opuści już ten świat, pozostaną po nim jego dzieła, które będą trafiać do kolejnych czytelników i żyć w ich świadomości. W dziełach tych z kolei poeta zostawia pewną część swojej duszy, jest więc on w swoich utworach cały czas obecny, nawet po śmierci. W ten sposób zyskuje on nieśmiertelność i może żyć do końca świata w pamięci i wspomnieniach czytelników. Wspomnienia są więc traktowane przez Kochanowskiego jako narzędzie do przedłużenia własnego życia, nawet jeśli jest to tylko
Inny świat – Gustaw Herling-Grudziński
W “Innym świecie” wspomnienia służą do przekazywania wiedzy o tym, jak wyglądało życie w sowieckich łagrach. Powieść jest częścią literatury wspomnieniowej i jej zadaniem jest przekazywanie tego, co autor zapamiętał ze swojego pobytu w łagrze. Jest to utrwalenie jego osobistego doświadczenia, emocji, które mu towarzyszyły oraz zapis wydarzeń, których był świadkiem. Herling-Grudziński opisuje więc panujące w łagrze warunki, sposób traktowania więźniów, ciężką pracę, którą im zlecano oraz sposoby, w jaki starano się im odebrać godność. Motyw wspomnień jest tu równocześnie całą fabułą powieści. Pamięć o tego typu wydarzeniach jest dla autora bardzo ważna, ponieważ z jej pomocą można przekazać światu, do jakich tragedii doszło w łagrach oraz poszerzyć świadomość na ich temat. Dzięki wspomnieniom i pamięci pojawia się też nadzieja na to, że kolejne pokolenia nie powtórzą błędów swoich poprzedników i nie dopuszczą do powstania takich miejsc. Jeżeli ludzkość zapomni o nich, może być skazana na powtarzanie historii.
Motyw wspomnień w innych dziełach
Motyw wspomnień i pamięci obecny jest w dziełach literackich wszystkich epok:
- Oda XXX Horacego – w dziele tym obecny jest motyw exegi monumentum, czyli utrwalenia własnej nieśmiertelności w pamięci odbiorców.
- Treny Jana Kochanowskiego – treny są literackim hołdem pamięci zmarłej córeczki Kochanowskiego.
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – epopeja jest zapisem wspomnień o odchodzącej polskiej kulturze szlacheckiej, o jej tradycjach i obyczajach.
- Smutno mi, Boże! Juliusza Słowackiego – dzieło poświęcone jest pamięci o utraconej ojczyźnie.
- Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall – reportaż Hanny Krall to zbiór wspomnień Marka Edelmana dotyczących powstania w getcie warszawskim.
- Ocalony Tadeusza Różewicza – wspomnienia II wojny światowej wpływają na sposób postrzegania świata przez bohatera wiersza.
- Pożegnanie z Marią Tadeusza Borowskiego – opowiadania są zapisem wspomnień z obozu koncentracyjnego.
- Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego – jest tu utrwalenie wspomnień autora z przeżytego powstania warszawskiego, w którym brał udział jako cywil.
- Madame Antoniego Libery – powieść opiera się na przywoływanych wspomnieniach dotyczących uczucia żywionego przez ucznia do jego nauczycielki języka francuskiego.
- Rok 1984 George’a Orwella – w dziele Orwella pojawia się motyw zmiany wspomnień i historii poprzez działania totalitarnej władzy.