Groteskowa reinterpretacja motywu tańca. Omów zagadnienie na podstawie Tanga Sławomira Mrożka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Autor: Marta Grandke

Taniec jest nie tylko fizyczną aktywnością, która służy rozrywce i przyjemnemu spędzaniu czasu w towarzystwie innych ludzi. Często nabiera on znaczenia symbolicznego, staje się znakiem narodowym, kojarzonym z konkretną grupą ludzi, którzy dany taniec wykonują. W literaturze często służy on sygnalizowaniu pewnych zjawisk czy znaczeń ukrytych w tekście przez autora, w warstwie symbolicznej tekstu. Czasami taniec w utworach przybiera postać zabawy lub balu, w których biorą udział bohaterowie utworu. Innym razem jest sytuacją rozgrywającą się między dwiema postaciami, przestrzenią ograniczającą ich do tej konkretnej chwili. Motyw tańca może także być interpretowany w sposób groteskowy, jak ma to miejsce w dramacie „Tango” Sławomira Mrożka, bywa jednak poważnym symbolem, jak na przykład w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza. 

Taniec w przypadku utworu Mrożka jest jego najbardziej istotnym motywem, obecnym już w tytule „Tango”. Tytułowy taniec pojawia się w ostatniej scenie utworu, po śmierci jednego z głównych bohaterów. Gdy Artur ginie w pojedynku z lokajem, Edkiem, jego morderca rozpoczyna tango z wujkiem Artura, Eugeniuszem. Taniec ten ma wymiar groteskowy, łączy bowiem w sobie komizm z tragedią. Dramatyczna jest gwałtowna śmierć Artura z rąk Edka, absurdalny jest z kolei taniec dwóch mężczyzn nad ciałem chłopaka. Jednak tango nie jest tylko nośnikiem groteski, kryje się w nim bowiem głębsze znaczenie. Jest nim zwycięstwo ludzi prymitywnych, zdobycie przez nich władzy i pokonanie ludzi wykształconych.

Wujek Eugeniusz jest bowiem przedstawicielem grupy społecznej, która ceni sobie dawne tradycje i wartości. Zostaje on w sposób absurdalny porwany do tańca przez Edka, który ten w sposób zaznacza swoją dominację nad nim. Tango jest więc wyrazem hierarchii, jaka panuje od tego momentu w domu bohaterów. Sytuacja może prowokować do śmiechu, zdawać się być absurdalna, jednak w istocie taniec ten symbolizuje upadek pewnych wartości oraz rozpoczęcie się nowego świata, którym rządzić będą zupełnie inne zasady. Tuż przed tangiem ginie bowiem Artur, który był ostatnią osobą, pragnącą zachować w pewien ład i porządek w funkcjonowaniu rodziny. W tangu absurdalny jest też wygląd Edka, ubranego w przyciasną marynarkę Artura. Oznacza to przejęcie roli, do której Edek nie pasował, jednak wywalczył ją sobie przy użyciu siły. Wykonywane tango to z kolei banalna melodia „La Cumparsity”, która nie pasuje do wizerunku elity, którą reprezentuje w tej scenie wujek Eugeniusz.

Zupełną odwrotnością tańca, z którym czytelnik ma do czynienia w „Tangu” Mrożka, jest polonez, którego tańczą bohaterowie „Pana Tadeusza”, epopei autorstwa Adama Mickiewicza. W dziele tym taniec jest symbolem pojednania się różnych grup społecznych, a wykonywany jest tuż przed wymarszem w Litwy wojsk napoleońskich. Motyw tańca w tym utworze nie jest absurdalny, wręcz przeciwnie – to ważny symbol dawnej tradycji i kultury, polonez związany był bowiem z obyczajowością szlachecką, która zajmowała ważne miejsce w dworku w Soplicowie. Polonez wykonywany w czasie biesiady ma w sobie potężny ładunek sentymentalny, jest także symbolem epoki, która w czasach tworzenia tekstu odchodziła już powoli do przeszłości, ustępując miejsca nowemu porządkowi świata. Podkomorzy jest więc tutaj ostatnią osobą, która prowadzi poloneza. Równocześnie biorą w nim udział wszyscy bohaterowie bez względu na swoje pochodzenie czy stan, co sygnalizuje, w jakim kierunku podążać będzie zmieniający się na ich oczach świat.

W dziele Mickiewicza istotne jest także to, że polonez to taniec typowo polski, on sam zaś stworzył utwór, którego genezą była silna tęsknota za zniewoloną ojczyzną. Taniec ten więc miał być symbolem najlepszych cech utraconej ojczyzny, ukazaniem piękna jej tradycji i obyczajów. Mickiewiczowi towarzyszyła jednak bolesna świadomość, że być może utrwalony przez niego świat już wkrótce żyć będzie tylko w jego wspomnieniach z jego młodości. Taniec w „Panu Tadeuszu” symbolizuje więc wiele rzeczy – pojednanie, patriotyzm, tradycję oraz ginący powoli świat, który w oczach autora zdawał się być niemal idyllą. Nie jest on więc absurdalnym motywem, a raczej głęboko przepojonym patosem, którego zadaniem było podkreślić, jak ważne sprawy poruszone zostały w epopei Mickiewicza. Tańcząc poloneza, bohaterowie powoli odchodzą w cień historii, wraz ze swoimi obyczajami, tradycjami oraz z całą szlachecką kulturą, która określała to, kim byli i jak się zachowywali. Mickiewicz chciałby wciąż żyć w tym świecie, zdaje sobie on już jednak sprawę, że nie będzie to możliwe w nowej rzeczywistości.

Taniec może więc być motywem absurdalnym, punktującym najbardziej groteskowe elementy rzeczywistości, jak miało to miejsce w „Tangu” Mrożka. To także pokaz siły i dominacji, ustalanie hierarchii wśród ludzi oraz sygnał, po czyjej stronie leży władza. Może jednak on także być symbolem pełnym patosu, służącym zaakcentowaniu tego, co jest w danym świecie ważne. W tym celu taniec wykorzystany został w „Panu Tadeuszu” Mickiewicza.

Dodaj komentarz