Mo­ty­wy bi­blij­ne i ich zna­cze­nie w utwo­rze li­te­rac­kim. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie Dzia­dów część III Ada­ma Mic­kie­wi­cza. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Autor: Marta Grandke

Jednym z najczęściej wybieranych źródeł motywów literackich jest Biblia i odniesienia do niej. Jest ona jednym z najważniejszych tekstów zachodniej kultury. Autorzy chętnie czerpią z jej tradycji, sięgają do archetypów, które ona oferuje i korzystają z czytelnego i rozpoznawanego przez czytelników kodu i nawiązań doskonale im znanych. Z kontekstów biblijnych korzystano we wszystkich epokach od czasów jej powstania, a jednym z najchętniej wykorzystywanych motywów zawsze była apokalipsa. Adam Mickiewicz, tworząc dramat „Dziady”, także chętnie sięgał do różnorodnych biblijnych nawiązań i na nich oparł także przesłanie wynikające z jego dzieła. Innym przykładem utworu, w którym można odnaleźć nawiązania biblijne, jest „Nie-boska komedia” autorstwa Zygmunta Krasińskiego.

W „Dziadach” odnaleźć można liczne motywy biblijne, na których Mickiewicz zbudował swoje przesłanie. Na samym początku utworu zamieszczone zostało motto pochodzące z Ewangelii według świętego Mateusza. Określa ono wymowę tekstu i jego przesłanie oraz daje do zrozumienia czytelnikowi, do jakich źródeł sięgał Mickiewicz, tworząc swój dramat. W utworze pojawiają się postaci biblijne, takie jak aniołowie, diabły, wreszcie główny bohater wzywa do odpowiedzi samego Boga, który zsyła wybranym osobom symboliczne i profetyczne, w których ujawnia przyszłe losy kraju. Jedna z takich wizji – widzenie księdza Piotra – ma w sobie cechy nawiązujące do Apokalipsy świętego Jana. Ukazuje ono wyłaniający się z gruzów nowy świat oraz przepowiada losy kraju. Dodatkowo Mickiewicz zastosował tutaj porównanie Polski do Chrystusa. Ma ona tak samo jak on cierpieć za grzechy innych, by w ten sposób odkupić cudze winy i zbawić świat od zła, które reprezentowane jest tutaj przez imperium rosyjskie.

Losy Polski są więc przedstawiane na zasadzie biblijnej metafory i porównania do dziejów Jezusa. Ksiądz Piotr w swoim widzeniu jest wręcz świadkiem ukrzyżowania cierpiącej ojczyzny, widzi także milczący tłum, pozwalający na stracenie Polski – reprezentuje on kraje Europy, które pozwoliły na zniknięcie ich sąsiada z map kontynentu. Z kolei car jest przez Mickiewicza porównywany do biblijnego Heroda – morduje on polskich obywateli w taki sposób, w jaki Herod mordował niemowlęta w obawie przed Chrystusem i utratą tronu. Polskę uratować może jedynie bohater, Mesjasz, porównywany do Jezusa, który tak jak on musi się poświęcić dla dobra całego narodu. W dziele pojawiają się także inne odniesienia do Biblii, na przykład wykorzystana zostaje forma przypowieści – ksiądz Piotr roztacza je przed Nowosilcowem, próbując przekazać mu dydaktyczną refleksję płynącą z nich i w ten sposób zmienić jego zachowanie. „Dziady” zawierają więc liczne nawiązania do motywów biblijnych i wykorzystane zostały w nich gatunki takie jak przypowieść, Najważniejszym dla dramatu motywem jest Chrystus cierpiący na krzyżu za grzechy świata, do którego porównana została Polska i główny bohater dzieła, czyli Konrad.

„Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego nawiązuje do motywów biblijnych dotyczących walki dobra ze złem czy kuszenia człowieka przez szatana. Główny bohater, hrabia Henryk, jest znudzony codziennym życiem z rodziną, którą założył i w której nie potrafi się odnaleźć. Znudzonego hrabiego zaczyna kusić do grzechu piękna Dziewica, czyli Zły Duch. Interpretować jej postać można jako szatana, próbującego nakłonić człowieka na ścieżkę grzechu. Hrabia Henryk ulega urokom Dziewicy i porzuca swoją rodzinę, w tym świeżo narodzonego syna, Orcia. Bohater daje się omamić czarowi i urokom, jakie roztacza przed nim piękna, obca kobieta, ostatecznie udaje mu się przejrzeć na oczy i dostrzec fałsz, który kryje się w jej postaci i słowach. Złe duchy w tym momencie próbują porwać duszę hrabiego do piekła, ale ratuje go anioł, który pojawia się w momencie chrztu małego Orcia. Biblijna walka dobra ze złem odbyła się więc nad duszą głównego bohatera i został on ocalony przez Boga.

Innym biblijnym motywem jest apokaliptyczna rewolucja, wzniecona przez niższe warstwy społeczne, które próbowały zmienić porządek świata, jednak chciały uczynić to przy pomocy metod właściwych raczej szatanowi niż Bogu. Ostatecznie ich rewolucja upada, a ostatnie słowa jej umierającego przywódcy ogłaszają, że Chrystus zwyciężył. Rewolucję można interpretować jako Sąd Ostateczny, w trakcie którego kształtuje się nowy świat, a wszyscy zostają osądzeni według swoich uczynków. Sam przywódca rewolucjonistów – Pankracy – odczytywany bywa jako Antychryst, który sprzeciwia się Bogu i niszczy ustalony porządek świata. 

Przedstawione tutaj motywy biblijne służą pewnemu konkretnemu kodowaniu świata przedstawionego i opisywaniu go w sposób czytelny i jednoznaczny dla czytelnika. Biblijne analogie pozwalają na uporządkowanie świata i jasne przedstawienie takiego przesłania jak martyrologia czy mesjanizm w przypadku „Dziadów” czy zobrazowanie odwiecznej walki dobra ze złem, jak uczynił to Krasiński w „Nie-boskiej komedii”. Motywy biblijne służą także przekazaniu czytelnikowi konkretnych wartości moralnych czy próbom przedstawienia przyszłości, a nawet nadaniu sensu konkretnym wydarzeniom, które spotkały cały naród czy pojedyncze jednostki.

Dodaj komentarz