W jakim celu autor nawiązuje w swoim tekście do innego utworu literackiego? Omów zagadnienie na podstawie opowiadania „Górą Edek” Marka Nowakowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Autor: Marta Grandke

W teorii literatury znane jest pojęcie ukrywające się pod hasłem intertekstualności. Oznacza ono, że dzieła nie istnieją w próżni, tylko nawiązują do siebie wzajemnie, a czytelnik może te odniesienia i inspiracje tropić w trakcie lektury. Jest to znana praktyka autorów. Nawiązywanie w tekście do innego utworu literackiego sprawia, że twórca podejmuje dialog z innym autorem, komentuje jego przemyślenia czy też sprawia, że dzieło osadzone jest w pewnym kontekście czy nawet podrzuca odbiorcy tropy interpretacyjne czy perspektywę, z jakiej powinien on spoglądać na przyswajane dzieło. Do innych tekstów nawiązywali w swoich utworach między innymi Marek Nowakowski w opowiadaniu „Górą Edek”, Gustaw Herling-Grudziński w powieści „Inny świat” czy Zygmunt Krasiński, tworząc dramat „Nie-boska komedia”.

Opowiadanie „Górą Edek” przedstawia historię walki o ostatnie wolne miejsce parkingowe. Początkowo zajmuje je właściciel małego fiata, człowiek kulturalny i wątły. Niestety parkuje tak nieszczęśliwie, że zostawia za sobą trochę wolnej przestrzeni, co natychmiast wykorzystuje kierowca dużego forda, tytułowy „Edek”. Wywiązuje się między nimi konflikt o miejsce, w wyniku którego kierowca mniejszego samochodu musi ustąpić silniejszemu mężczyźnie. Kierowca forda wygrywa więc starcie swoim brakiem kultury, arogancją i bezczelnością. Tytuł tekstu z kolei nawiązuje do dramatu Sławomira Mrożka o tytule „Tango”. W dziele tym autor opisał świat, w którym inteligencja i klasa wyższa musiała ustąpić miejsca przedstawicielowi klasy niższej, czyli Edkowi. Wywalczył on sobie swoje miejsce w świecie siłą i agresją, czy wręcz chamstwem, wobec którego wykształcone elity są bezradne. Nawiązanie Marka Nowakowskiego do tego dzieła daje czytelnikowi kontekst, w jakim powinien on analizować to dzieło. Autor zaznaczył bowiem, że jego świat przedstawiony działa na podobnej zasadzie, co ten w „Tangu” Mrożka, gdzie silniejsi biorą sobie, co tylko chcą.

Gustaw Herling-Grudziński w powieści „Inny świat” przybliżył swoim czytelnikom warunki życia w sowieckim łagrze. Autor kilka lat spędził w straszliwych warunkach na terenie byłego Związku Radzieckiego. W trakcie jego pobytu udało mu się pożyczyć i przeczytać książkę Fiodora Dostojewskiego zatytułowaną „Zapiski z martwego domu”. W stworzonym przez niego dziele pojawia się w związku z tym wiele nawiązań do tekstu Dostojewskiego. Zapożycza cytat z niego do swojego motto, a tytułowy martwy dom staje się w jego dziele Rosją, jaką przyszło mu poznać. Z kolei inny świat także zaczerpnięty został od Dostojewskiego i pomógł Grudzińskiemu w określeniu rzeczywistości, z jaką zetknął się w łagrze. Nawiązania te wskazują na podobieństwo świata, jaki stworzył Dostojewski z tym, co przeżył Grudziński. Jest to także pewne zrównanie doświadczeń i wskazanie czytelnikowi na ich podobieństwo oraz na to, że Rosja po prostu się nie zmienia.

„Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego z kolei nawiązuje do „Boskiej komedii” Dantego. Krasiński bazuje jednak raczej na przeciwieństwach niż na upodabnianiu swojego tekstu do dzieła mistrza. To, co u Dantego jest w jakiś sposobów czyste i boskie, u Krasińskiego przemieszcza się z sacrum do profanum. Dante ukazał piękno ładu świata, Krasiński z kolei zobrazował, co dzieje się, gdy człowiek ten boski porządek odrzuca i próbuje samodzielnie władać światem, bez poszanowania tego, co pochodzi od siły wyższej. Wspólnym mianownikiem jest tu jednak określenie „komedia”, sugerujące, że losy ludzkie to jedynie krotochwila, coś niepoważnego i lekceważące ich powagę.

Dodaj komentarz