Głównym bohaterem powieści Bolesława Prusa zatytułowanej „Lalka” jest Stanisław Wokulski. Jest to człowiek urodzony i żyjący w cieniu dwóch wielkich epok – romantyzmu i pozytywizmu, co odcisnęło piętno na jego losach. Wokulski jest też nieszczęśliwie zakochany w kobiecie pochodzenia arystokratycznego, pięknej Izabeli Łęckiej.
Człowiek jest jednostką uwikłaną w bardzo wiele zobowiązań, konieczności, zwyczajów i często zmuszony jest podejmować się działań, które nie wypływają prosto z jego serca. Tymczasem podążanie za jego głosem wydaje się być niezbędne, by móc żyć w pełnej zgodzie ze sobą.
„Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego była w roku 1578 pierwszym nowożytnym dramatem renesansowym, jaki powstał. Jej tematyka i budowa nawiązują wyraźnie do dramatów antycznych. Starożytność była dla twórców renesansu bardzo silną inspiracją.
Stary Testament składa się z wielu tekstów, a jednym z ważniejszych wciąż pozostaje Księga Koheleta. Jej nazwa odnosi się do stanowiska, jakim była funkcja osoby urzędowo uprawnionej do przemawiania podczas zebrań.
Księga Hioba to jeden z najbardziej znanych tekstów Starego Testamentu. Opowiada ona o losach tytułowego Hioba, człowieka wierzącego i bogobojnego, który prowadził dostatnie, spokojne życie. Pewnego razu stał się obiektem zakładu między Bogiem a szatanem.
Pierwszym tekstem, jaki znajduje się w Starym Testamencie, jest Księga Rodzaju. Opowiada ona historię stworzenia ludzkości przez Boga oraz pokazuje, na czym polegał grzech pierworodny. Ma ona alegoryczny charakter i pokazuje, jak przez siedem dni Bóg stworzył świat i w jaki sposób zawinili mu pierwsi ludzie, czyli Adam i Ewa.
Eliza Orzeszkowa w swoich dziełach często podejmowała tematykę powstania styczniowego. Miało to miejsce także w wydanej po raz pierwszy w roku 1910 noweli pod tytułem „Gloria victis”. Opowiadała ona o pamięci, jaka pozostała po powstańcach styczniowych i ich dokonaniach. Orzeszkowa podkreślała, że byli oni zwycięzcami nawet mimo przegranej. Myśl tę zawarła także w tytule tekstu, który w tłumaczeniu na język polski brzmi „chwała zwyciężonym”.
Wiatr powraca do Polesia. Wiatr zauważa nowe wzgórze, którego wcześniej tam nie było. Dostrzega także niewielki krzyż na jego szczycie. Wiatr pyta okoliczną przyrodę o to, co się wydarzyło.
W swojej twórczości Eliza Orzeszkowa wiele miejsca poświęciła powstaniu styczniowemu i jego uczestnikom. Przykładem tego jest nowela „Gloria victis”, w której ożywiona przyroda snuje opowieść i losach oddziału powstańców, który został zaatakowany i zwyciężony przez Rosjan.
Powieść „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej opowiada o losach polskiego społeczeństwa po powstaniu styczniowym. Ukazano je na przykładzie mieszkańców Korczyna i jego okolic. Eliza Orzeszkowa wiele fragmentów utworu poświęca przeszłości miejscowej społeczności. Robi to między innymi przy pomocy słynnej legendy o Janie i Cecylii – protoplastach miejscowego rodu Bohatyrowiczów.
Tadeusz Borowski był autorem, który w czasie II wojny światowej przebywał w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Swoje doświadczenia opisał w zbiorze opowiadań, w których ukazał koszmar rzeczywistości osób więzionych tam. Przybliżył także proces łamania człowieka i zmiany go w osobę zlagrowaną, żyjącą w zupełnie innym świecie. W jego dziełach można wyszczególnić wiele motywów literackich.
Epopeja narodowa „Pan Tadeusz” autorstwa Adama Mickiewicza to świadectwo tego, jak w dawnych czasach wyglądała kultura szlachecka. Bohaterowie poematu należą bowiem do tej zamożnej grupy szlacheckiej, żyjącej w tradycyjnym, wiejskim dworku i kultywują przekazywane kolejnym pokoleniom tradycje i obyczaje.