Jedną z ważniejszych wartości w życiu wielu osób jest tradycja. Obyczaje są niezwykle istotne, stanowią często część czyjejś tożsamości, porządkują rytm dnia, tygodnia czy nawet roku. Obyczaje kształtowane są przez najróżniejsze czynniki, takie jak na przykład wierzenia, przyroda i jej wpływ na ludzkie życie, stanowią pokoleniowe doświadczenie i na przykład spajają życie rodziny czy lokalnej społeczności, a nawet całych narodów. Pozwalają bowiem na przeżywanie wspólnych przeżyć, a co za tym idzie także na coraz mocniejsze spajanie więzi. W związku z tym obyczaje i tradycje to motyw, który często pojawia się w rozmaitych dziełach literackich z wielu epok. Wspomnieć można między innymi „Chłopów” Władysława Stanisława Reymonta, „Pana Tadeusza” i „Dziady” Adama Mickiewicza oraz „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego.
„Chłopi” to przykład dzieła, w którym obyczaje i tradycja razem z przyrodą łączą się i regulują całe życie mieszkańców Lipiec. Osoby zamieszkujące wioskę są pod tym względem w pełni zależne od natury oraz od kościoła. Reymont opisał wiele aspektów tej części życia, przywołując między innymi stroje tańce, wierzenia, zwyczaje, obchody świąt katolickich i innych ważnych wydarzeń z życia wsi. Dzięki temu czytelnik wie, jak bohaterowie spędzali chwile na pracy i jak wyglądał ich czas wolny.
Autor między innymi szczegółowo przybliża obyczaj swatania, czego efektem było małżeństwo Jagny z dużo starszym od niej Maciejem Boryną. Czytelnik otrzymuje także bardzo dokładny opis ślubu i wesela, czyli właściwie jednych z najważniejszych wydarzeń z życia opisywanych postaci. Błogosławieństwo rodziców, wesele w domu panny młodej, tradycyjne stroje – wszystko to składało się na ważne dla mieszkańców Lipiec obyczaje. Warto pamiętać także o tym, że życie mieszkańców wsi przypominało cykl, wydarzenia i obyczaje powtarzały się każdego roku od nowa. Wiele z nich związane było po prostu z wyznawaną przez bohaterów powieści wiarą katolicką. To także ustalało hierarchię w lokalnej społeczności.
„Pan Tadeusz” także pokazuje, jak istotne były dla pewnych społeczności obyczaje i tradycje. Porządkowały one codzienne życie i podlegało wpływom przyrody oraz wywodziło się z wiary katolickiej. Na szczególnym znaczeniu obrzędy, tradycje i zwyczaje przybrały w okresie zaborów Polski, kiedy to wszystko powiązane z jej kulturą i historią stało się niedozwolone. W tym czasie właśnie takie obrzędy i zwyczaje, zwłaszcza szlacheckie, na przykład grzybobranie czy polowanie, stały się szczególnie istotne.
Wspomnieć warto także poloneza prowadzonego według dawnych tradycji i spajającego ze sobą wszystkich przedstawicieli lokalnej społeczności. Takie tradycje niosły ze sobą wspomnienie dawnej Polski, brutalnie odebranej przez zaborców. W ten sposób utrzymywano ją przy życiu, przechowywano pamięć o niej i przekazywano ją kolejnym pokoleniom. W tym okresie tradycje i obyczaje stały się istotnym narzędziem budowania polskiej tożsamości narodowej.
Znaczenie ludowych tradycji i obrzędów kryje się już w tytule dramatu „Dziady”. Był to bowiem zwyczaj goszczenia przez żywych dusz zmarłych ludzi w czasie jednej nocy w roku. Starano się im wówczas między innymi pomóc i dla wielu osób był to bardzo ważny rytuał. Posiadał on cechy chrześcijańskie, ale też pogańskie, dlatego zaborca zakazał jego przeprowadzania. Wiele społeczności nie zrezygnowało jednak z przeprowadzania Dziadów, które były fragmentem ich tożsamości narodowej i sposobem na podtrzymywanie więzi z przodkami. Z historii zmarłych dusz czerpano także między innymi wskazówki odnośnie tego, jak powinno się właściwie żyć.
„Wesele” pokazuje, jak często poszczególne grupy społeczne wykazywały się niezrozumieniem cudzych obyczajów i tradycji. Pan Młody to krakowski poeta zafascynowany życiem na wsi, ale nie potrafiącym go właściwie pojąć. Wie, że chłopi chodzą bez butów, dlatego namawia na weselu swoją żonę do ich zdjęcia. Nie wie bowiem, że noszenie wystawnego, eleganckiego obuwia, nawet niewygodnego, to ważny dla chłopów obyczaj, a namawianie do zrezygnowania z niego jest niewłaściwe. To pokazuje, jak płytka jest fascynacja Pana Młodego kulturą i tradycją jego małżonki.