Zdarza się, że nie zawsze da się osiągnąć założony cel w sposób uczciwy, prosty i jawny. Czasami wymaga to sięgnięcia po spiski i intrygi, które pozwalają dojść do niego okrężną drogą. Dana osoba osiąga wówczas efekt, jaki nie byłby możliwy, gdyby działała ona wprost. Intrygi nie są zazwyczaj uznawane ze uczciwe i właściwe metody działania, są jednak takie sytuacje, w których zdają się być moralnie usprawiedliwione, na przykład w przypadku walki o swoje życie, wolność, czy niepodległość ojczyzny. Intryga czasami pełni też w literaturze element komediowy, napędzający akcję. Pojawia się ona w wielu dziełach, na przykład takich jak „Zemsta” Aleksandra Fredry, „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza, „Kordian” Juliusza Słowackiego czy „Kruk i lis” Ignacego Krasickiego.
„Zemsta” całą swoją fabułę opiera o konflikt między dwoma rodami zamieszkującymi jeden zamek i intrydze, która ma doprowadzić do zakończenia tego nieporozumienia. Między sobą walczą Cześnik Raptusiewicz i Rejent Milczek, ale siostrzenica Cześnika, Klara i syn Rejenta, Wacław, darzą się w tajemnicy uczuciem i chcieliby zawrzeć związek małżeński. Nie mogą jednak oficjalnie okazywać sobie uczucia, czy też oznajmić swoich planów opiekunom, ponieważ wzbudziłoby w niuch to sprzeciw. Klara i Wacław muszą zatem uciec się do intrygi, by zrealizować swoje cele, oszukując przy tym Cześnika i Rejenta tak, by wierzyli oni, że doprowadziły do tego ich własne przekonania. Wacław przekupuje zatem Papkina, by ten wziął go w niewolę u Cześnika.
W wyniku wielu intryg i kombinacji Cześnik ostatecznie chce wydać syna Milczka za Klarę, aby się na nim zemścić i pokrzyżować jego plany. Nie zdaje sobie sprawy, że w ten sposób idealnie realizuje plan młodych, którzy tego ślubu pragną. Cześnik i Rejent zostają zatem oszukani i zmuszeni do zakończenia konfliktu, który trwa między nimi od dłuższego czasu. Gdyby nie plany Wacława i Klary zapewne dalej by przy nim trwali i unieszczęśliwiali tym wszystkich wokół.
„Konrad Wallenrod” to przykład intrygi uknutej w imię walki o wolność ojczyzny. Konrad Wallenrod pochodzi z Litwy, ale za młodu został porwany przez Krzyżaków i przez nich wychowany. Nie zapomniał jednak o swoim pochodzeniu i w głębi duszy pozostał wierny ojczyźnie. Ostatecznie udało mu się jednak zostać Wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego, zyskał zatem niepowtarzalną okazję osłabienia go od środka, a co za tym idzie uwolnienia Litwy od jego okrutnych wypraw, które łupiły ten kraj.
Wallenrod nie zdradzał się ze swoimi planami, aż do chwili, w której porzucił wojska Krzyżaków w czasie ostatecznej bitwy z Litwą. Jego intryga zadziałała i rycerze zostali pogonieni, a Litwini zwyciężyli nad nimi. Bez intrygi Wallenrod nigdy nie zdołałby odnieść takiego zwycięstwa, ponieważ gdyby przeszedł po prostu na stronę Litwy, to utraciłby kluczowy element zaskoczenia. Intryga ta kosztowała jednak Wallenroda jego pozycję, opinię, a ostatecznie nawet życie. Nie widział on jednak innego sposobu na pokonanie Krzyżaków i ocalenie ojczyzny.
„Kordian” to także przykład intrygi w walce o wolność ojczyzny, ale tym razem dotyczy ona rosyjskiego zaborcy i zniewolonej przez niego Polski. Główny bohater, tytułowy Kordian, bierze udział w spiskach i intrygach, które mają na celu obalenie cara. Jest to działanie zupełnie odwrotne od narodowych zrywów zbrojnych, które pozostawały nieudane. Intryga Kordiana, polegająca na zamordowaniu cara, jest jednak bardzo trudna do przeprowadzenia i może mieć nieprzewidziane konsekwencje. Mimo to pragnący działać Kordian podejmuje się jej przeprowadzenia. Nie udaje mu się to i zostaje pochwycony i skazany na śmierć.
„Kruk i lis” to bajka opowiadająca o intrydze lisa. Kruk miał w dziobie kawałek sera, do którego drapieżnik nie mógł się dostać. Zaczął więc wychwalać ptaka, który był próżny. Wreszcie poprosił go o zaprezentowanie głosu, a wtedy kruk otworzył dziób i przypadkiem upuścił ser. Lis szybko skorzystał z okazji, porwał go i uciekł. Tak oto dzięki intrydze ukradł posiłek kruka, nawet specjalnie się przy tym nie męcząc.