Tym, co podtrzymuje chęć walki i życia wielu osób, są ich marzenia oraz wyobrażenia na temat tego, jak wyglądają rzeczy dla nich ważne. Dlatego tak niebezpieczne bywa utracenie złudzeń odnośnie istotnych dla człowieka kwestii. Często staje się to źródłem jego dramatu, może złamać jego charakter czy odebrać mu wolę życia. Widoczne jest to także w dziełach literackich, gdzie twórcy odbierają swoim bohaterem wszelkie piękne złudzenia, konfrontując ich z okrutną rzeczywistością. Czasami postaciom udaje się pokonać te trudności, a czasami są one powodem ich poddania się i rezygnacji z dalszej walki o swoje marzenia. Motyw utraconych złudzeń jako źródła dramatu bohatera obecny jest w takich dziełach jak „Przedwiośnie’ Stefana Żeromskiego, „Lalka” Bolesława Prusa, „Kordian” Juliusza Słowackiego czy „Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego.
Powieść „Przedwiośnie” opowiada o losach młodego bohatera, Cezarego Baryki. Dopiero zaczyna on dorastać, dlatego też ma on wiele złudzeń oraz błędnych wyobrażeń na temat świata. Jego brak doświadczenia życiowego i złudzenia odnośnie natury świata i ludzie sprawiają, że Cezary zaczyna bezkrytycznie przyjmować ideały komunistyczne, głoszone przez bolszewików w Baku. Nie widzi on tego, do czego naprawdę ta krwawa rewolucja prowadzi. Dopiero po utracie rodziny i po zetknięciu się z ludobójstwem Cezary zaczyna pozbywać się wielu złudzeń. Następny szok przeżywa, gdy okazuje się, że w jego ojczystej Polsce nie ma szklanych domów, o których opowiadał mu ojciec, jest za to bieda i ślady wojny. Był to dla Cezarego moment zawodu, zrozumiał jednak wtedy, jak naprawdę działa świat. Dalej Baryka doświadcza także innych sytuacji, na przykład odrzucenia ze strony innych ludzi czy weryfikacji swoich poglądów politycznych w rzeczywistości.
Powieść „Lalka” pokazuje, jak boleśnie został pozbawiony złudzeń Stanisław Wokulski. Przez długi czas zalecał się on do arystokratki, Izabeli Łęckiej, która odrzucała go z powodów klasowych i osobistych. Wokulski jednak wytrwale próbował zdobyć swoja ukochaną, aż wreszcie przyjęła ona jego oświadczyny. Szczęście Wokulskiego skończyło się jednak w momencie, w którym podsłuchał rozmowę Izabeli i jej adoratora, Starskiego, gdy mówili oni po angielsku. Okazało się wówczas, że Izabela nie jest mu wierna. Wówczas Wokulski stracił wszystkie złudzenia dotyczące Łęckiej, co odebrało mu także siły do życia. Po uzyskaniu tych informacji próbował więc targnąć się na swoje życie.
W dramacie „Kordian” główny bohater najpierw zostaje odrzucony przez ukochaną, próbuje się potem zabić, a następnie wyrusza w podróż po Europie. To w jej trakcie Kordian traci wszystkie złudzenia dotyczące natury świata i ludzi. W wyniku tego doświadczenia dojrzewa jako człowiek, jednak gorzknieje i przestaje widzieć wokół siebie piękno i dobroć.
W dziele „Cierpienia młodego Wertera” główny bohater traci złudzenia, że jego ukochana Lotta kiedykolwiek zostanie jego żoną, poślubiła ona bowiem innego mężczyznę. Werter przestaje się więc łudzić, ale nie jest w stanie żyć w takim świecie, popełnia więc samobójstwo. Nie potrafił bowiem żyć z cierpieniem, jakie powodowała w nim ta sytuacja.
Jak widać, dla wielu bohaterów utrata złudzeń jest źródłem straszliwego cierpienia i dramatu, często prowadzącego nawet do śmierci. Widać to na przykładzie przywołanych postaci literackich, które w okrutny sposób przekonały się, jak wygląda rzeczywistość.