W swojej twórczości Eliza Orzeszkowa wiele miejsca poświęciła powstaniu styczniowemu i jego uczestnikom. Przykładem tego jest nowela „Gloria victis”, w której ożywiona przyroda snuje opowieść i losach oddziału powstańców, który został zaatakowany i zwyciężony przez Rosjan.
Powieść „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej opowiada o losach polskiego społeczeństwa po powstaniu styczniowym. Ukazano je na przykładzie mieszkańców Korczyna i jego okolic. Eliza Orzeszkowa wiele fragmentów utworu poświęca przeszłości miejscowej społeczności. Robi to między innymi przy pomocy słynnej legendy o Janie i Cecylii – protoplastach miejscowego rodu Bohatyrowiczów.
Tadeusz Borowski był autorem, który w czasie II wojny światowej przebywał w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Swoje doświadczenia opisał w zbiorze opowiadań, w których ukazał koszmar rzeczywistości osób więzionych tam. Przybliżył także proces łamania człowieka i zmiany go w osobę zlagrowaną, żyjącą w zupełnie innym świecie. W jego dziełach można wyszczególnić wiele motywów literackich.
Epopeja narodowa „Pan Tadeusz” autorstwa Adama Mickiewicza to świadectwo tego, jak w dawnych czasach wyglądała kultura szlachecka. Bohaterowie poematu należą bowiem do tej zamożnej grupy szlacheckiej, żyjącej w tradycyjnym, wiejskim dworku i kultywują przekazywane kolejnym pokoleniom tradycje i obyczaje.
„Ludzie bezdomni” to jedna z najbardziej znanych powieści autorstwa Stefana Żeromskiego. Po raz pierwszy wydano ją w roku 1900 i przybliża ona czytelnikom historię Tomasza Judyma, lekarza-społecznika, który działał na rzecz poprawy warunków życia robotników i pracowników fabryk.
Marek Nowakowski jest jednym z twórców, którzy opisywali rzeczywistość w czasach PRL-u. Szczególną uwagę przyciąga jego „Raport o stanie wojennym”, czyli dzieło opisujące trudną rzeczywistość, która zapanowała w Polsce po 13 grudnia 1981 roku.
Bóg, wiara i religie są częścią ludzkości i jej kultury od samego początku jej istnienia. Ich obecność wyjaśniała ludziom świat, którego dawniej nie rozumieli, porządkowała codzienność i nadawała jej rytm, a także była swoistym drogowskazem moralnym dla każdego, kto tego potrzebował.
Anaruk poznaje polskiego podróżnika i zaprzyjaźnia się z nim. Rodzina chłopca zamieszkuje namiot nad brzegiem morza. Podróżnik doświadcza krótkiego lata na Grenlandii. Opis polowania na morskie zwierzęta.
W dramacie romantycznym Adama Mickiewicza zatytułowanym „Dziady” wiele bohaterów doświadcza charakterystycznych, profetycznych wizji, często dotyczących dalszych losów ich zniewolonej ojczyzny lub nich samych. Scena IV z trzeciej części dzieła zawiera w sobie widzenie Ewy. Bohaterka doświadcza wizji, które łączą ze sobą ideowo poszczególne części dzieła oraz przybliżają czytelnikowi pojęcie mistycyzmu.
Dramat romantyczny „Dziady” autorstwa Adama Mickiewicza pełen jest znaczących scen, których sens nie zawsze należy rozumieć dosłownie i często konieczna jest ich interpretacja. Podobnie jest ze sceną III z trzeciej części utworu. Ukazano w niej egzorcyzmy księdza Piotra i opis jego walki z szatanem, który chciał zawładnąć duszą Konrada.
Żywoty świętych zajmują znaczne miejsce w literaturze. Przykładem tego jest anonimowe dzieło średniowieczne zatytułowane „Kwiatki świętego Franciszka”. To zbiór krótkich opowiadań i powieści, które przybliżają losy świętego Franciszka z Asyżu, jego miłość do Boga oraz do przyrody.
Zabory były trwającym ponad sto lat okresem, w którym Polska zniknęła z map Europy i znajdowała się we władaniu trzech mocarstw – Rosji, Prus oraz Austrii. Państwa te w różnym stopniu skupiły się na wyeliminowaniu polskiej kultury, tradycji i języka.