Motyw władzy w literaturze – przykłady z różnych epok

Władza – od wieków dąży do niej wiele osób, ale niewiele z nich może się poszczycić zdobyciem jej. Może ona służyć słusznym sprawom, a może zostać wykorzystana do realizacji prywatnych, niecnych celów osób, które nie powinny jej sprawować. Władza deprawuje ludzi jak mało co na świecie i potrafi wyciągnąć na wierzch ich najgorsze cechy. Została ona przez autorów powieści sportretowana ze wszystkich stron, czasami nawet z wykorzystaniem postaci faktycznie żyjących niegdyś władców. Władza plasuje się zatem wśród wyjątkowo popularnych motywów literackich, które są równie stare, co sama literatura.

Antygona – Sofokles

W tragedii Sofoklesa konflikt tworzy się ze względu na sprzeczność zasad władzy boskiej i władzy ludzkiej. Tytułowa Antygona straciła dwóch braci, którzy walczyli o tron po ojcu, ale król Kreon, który ostatecznie go przejął, zabronił pochowania Polinika, którego uznał za zdrajcę narodu, natomiast Eteoklesa pochował według obyczaju. Antygona stoi w obliczu dylematu – albo sprzeciwi się bogom i pozwoli na zbezczeszczenie ciała zmarłego brata, albo nie ugnie się przed Kreonem, pochowa Polinika i narazi się na konsekwencje. Ostatecznie Antygona wybiera sprzeciw przeciwko władzy ludzkiej i dochodzi do pogrzebu. W wyniku tego Kreon skazuje ją na śmierć.

Ten wyrok jest momentem, w którym król zdradza odbiorcy swoje prawdziwe odbicie. Władza Kreona obnaża w tym momencie swoją słabość i ukazuje się on przed poddanymi jako tyran i despota. Posłużył się prawem ludzi, by osiągnąć własne korzyści i wykorzystał władzę, by skrzywdzić swoich przeciwników, mimo że nie zagrażali mu oni już.

Kreon to więc władca słaby, pełen obaw, który swoje wątpliwości ukrywa pod surowymi zasadami i okrucieństwem. Jego postępowanie jednak mści się na nim – po śmierci Antygony Kreon traci swojego syna, który był jej narzeczonym i popełnił samobójstwo na wieść o jej zgonie, a gdy informacje te dochodzą do jego matki, a żony Kreona, ona również dołącza do młodych. Kreon zostaje więc sam ze swoją władzą, której nadużył i sprzeciwił się z jej pomocą bogom.

Makbet – William Szekspir

„Makbet” Szekspira jest dramatem opowiadającym o tym, jak niszczy człowieka sięgnięcie po władzę, która mu się nie należy. Główny bohater po bitwie spotyka trzy wiedźmy, które pozdrawiają go tytułem przyszłego króla Szkocji, którym Makbet nie jest. Od tego momentu nie może on jednak opędzić się od majaków na temat władzy, które podsyca jeszcze jego żona, lady Makbet.

Ostatecznie – mimo oporów głównego bohatera – zostaje uknuty spisek, w wyniku Makbet zwabia w pułapkę i morduje króla Dunkana, a następnie przejmuje jego tron. Jest on owładnięty żądzą władzy i ambicją, ulega także swojej żonie, która cały czas utwierdza go w przekonaniu, że tron mu się należał. Makbet zaczyna popadać jednak w coraz większą paranoję, wszędzie widzi wrogów i wyczuwa spiski, zaczyna więc zlecać morderstwa osób, które według niego stanowią zagrożenie. Władza nie daje mu też ukojenia, zaczynają go dręczyć coraz większe wyrzuty sumienia z powodu popełnionych zbrodni.

Podobny los spotyka lady Makbet, mimo iż wcześniej zachwycała ją wizja, że jej mąż zasiądzie na tronie Szkocji. Władza zdobyta poprzez zbrodnię i podstęp nie daje jednak satysfakcji, a przynosi jedynie strach przed jej utratą oraz ujawnieniem morderstw, które zostały popełnione w jej imieniu.

Balladyna – Juliusz Słowacki

Po władzę przy pomocy zbrodni sięgnęła też bohaterka dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego, Balladyna. Owładnięta żądzą zyskania lepszej pozycji w społeczeństwie zamordowała ona swoją siostrę, by ta nie przeszkodziła jej w wyjściu za mąż za bogatego rycerza, Kirkora.

Gdy jej mąż wyjeżdża z domu na bitwę, nawiązuje ona romans z innym mężczyzną i razem zawiązują intrygę zabicia Kirkora. Zamordowany zostaje także Grabiec, który jest w posiadaniu korony Popielów, przejętą następnie przez kobietę. Wówczas Balladyna zyskuje samodzielną władzę, którą ochoczo wykorzystuje.

Nadchodzi jednak moment, w którym świeżo upieczona królowa musi osądzić zbrodnie, których – jak się okazuje – sama dokonała. Po trzykrotnym skazaniu siebie na śmierć, Balladynę trafia piorun i zabija ją na miejscu. Dramat niesie ze sobą przesłanie, że zdobyta zbrodnią władza nie może się utrzymać na tronie.

Rok 1984 – George Orwell

Powieść Orwella to opis działań totalitarnej władzy oraz tego, w jaki sposób żyją w takim państwie obywatele. Są oni nieustannie inwigilowani, narażeni na propagandę, nie mogą też podejmować samodzielnych decyzji. Autor obnaża mechanizmy totalitaryzmu, ukazuje jego słabości oraz w sposoby, w jaki niszczy on wolną wolę ludzi. Daje także do zrozumienia, że nie ma tak absurdalnej rzeczy, do której nie posunie się partia, by utrzymać swoje rządy.

Motyw władzy w innych dziełach

Motyw władzy pojawia się również w innych dziełach, są to między innymi:

Biblia – w Biblii ukazane zostały dwa różne sposoby sprawowania rządów – władza srogiego Boga w Starym Testamencie i miłosierne panowanie Jezusa w Nowym Testamencie.
Mitologia grecka – mity greckie ukazują wiele sporów o wpływy między bogami, na przykład walkę Kronosa z Zeusem (ojca i syna) o władzę nad światem
Odyseja Homera – Odyseusz ukazany jest jako dobry i wierny król Itaki, który za wszelką cenę próbuje po wojnie trojańskiej powrócić do swoich poddanych.
Pieśń o Rolandzie – ten epos rycerski zawiera opis Karola Wielkiego jako idealnego władcy czasów średniowiecza.
Kronika polska Galla Anonima – jest to zapis historii rządów władców Polskich, od Piasta, aż do narodzin Bolesława Krzywoustego. Bywa uznawana za panegiryk tego ostatniego.
Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego – sztuka Kochanowskiego opisuje nieudolne rządy króla Troi, Priama, w obliczu nadchodzącej wojny. Priam nie potrafi przygotować swoich poddanych na konflikt i wziąć za nich odpowiedzialności.
Kazania sejmowe Piotra Skargi – kazania są opisem Rzeczypospolitej z czasów współczesnych autorowi, przedstawieniem jej problemów oraz zaproponowanymi sposobami na na ich rozwiązanie.
Krzyżacy Henryka Sienkiewicza – w powieści pojawia się wątek rządów Władysława Jagiełły i jego działań podejmowanych przeciwko Krzyżakom.
Quo vadis Henryka Sienkiewicza – autor przedstawia nieudolne, krwawe i pełne rozpusty rządy Nerona. Ukazuje, jak złym i skupionym na sobie władcą on był i jak bardzo cierpiało na tym społeczeństwo.
Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa – w powieści odnaleźć można krytykę ówczesnych, sowieckich władz. Ukazuje ona absurdy totalitaryzmu, które w ówczesnej Rosji były na porządku dziennym.
Folwark zwierzęcy George’a Orwella – jest to powieść, która ukazuje mechanizmy stopniowego przejmowania władzy i sposoby manipulowania społeczeństwem. Autor pokazuje także, że często rewolucjoniści, obalający tyranów, sami nimi zostają.
Mały Książę Antoine’a de Saint-Exupéry’ego – w dziele autor przedstawia postać próżnego Króla, który wszystkich uznaje za swoich poddanych i oczekuje od nich posłuszeństwa.
Cesarz Ryszarda Kapuścińskiego – to reportaż opisujący rządy Hajle Sellasjego na podstawie wypowiedzi jego byłych poddanych.